تحقیق، از ریشة « حق » است. حق یعنی آن‌چه که درست و استوار و ثابت باشد. ریشة اصلی واژة حق، در تمام اشتقاق‌هایش مفهوم ثابت و مطابقت با واقع و استحکام را دارد.
احقاق و تحقیق یک امر، یعنی چیزی را ثابت و استوار ساختن، درستی چیزی را به اثبات رساندن، «حق» بودن مطلبی را آشکار ساختن و به عبارتی: شناخت « هست » ها. تحقیق، یک تلاش فکری و علمی برای « یافتن » مطلب درست و حق، و « ارائه» و « اثبات » آن است.
۱. مقاله علمی ـ پژوهشی:
هر تولیدی که به دنبال جستجوی حقایق و برای کشف بخشی از معارف و نشر آن در میان مردم و به قصد حل مشکلی یا بیان اندیشه‌ای در موضوعی از موضوع‌های علمی، از طریق مطالعه‌ای نظام‌مند، برای یافتن روابط اجتماعی میان پدیده‌های طبیعی به دست آید و از دو خصلت اصالت و ابداع برخوردار باشد و نتایج آنها به کاربردها، روشها و مفاهیم و مشاهدات جدید در زمینه علمی با هدف پیشبرد مرزهای علمی و فن‌آوری منجر گردد، علمی ـ پژوهشی قلمداد می‌شود. مخاطبین اصلی اینگونه مقالات پژوهشی، اساتید دانشگاهها، دانشجویان دوره‌های دکتری و کارشناسی ارشد، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی هستند.
۲. مقاله علمی ـ مروری:
مقاله‌ای است که به یک زمینه تخصصی یا به یک مسئله کاملاً تخصصی در سطح جهان می‌پردازد. نویسنده چنین مقاله‌ای باید خودش در آن زمینه یا آن مسئله متخصص باشد و تحقیقاتی درآن زمینه منتشرکرده باشد.نویسنده مقاله علمی ـ مروری معمولاً ازمتخصصان ارشد بین‌المللی است.
۳. مقاله علمی ـ ترویجی:
به مقالاتی گفته می‌شود که به ترویج یکی از رشته‌های علوم می‌پردازد و سطح آگاهیها و دانش خواننده را ارتقاء می‌بخشند و او را با مفاهیم جدید علمی آشنا می‌سازد. اصولاً مقالات ترویجی فقط برای اشاعه دانش بشری و عالمانه کردن آن و جهان پیرامونی آن است و هدف دیگری ندارد. معمولاً نویسنده این گونه مقالات علاوه بر تخصص بالا در رشته خود باید توانایی بیان مطالب را به زبان غیرفنی داشته باشد. این نوع مقالات دستاوردهای علمی ـ فنی و حرفه‌ای آموزنده و جالب را به زبانی کمتر فنی برای افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، دانش‌آموزان سالهای بالای دبیرستانها، صنعتگران، مخترعین، مبتکرین و افراد غیر متخصص در آن رشته، ارائه می‌دهند.