مقاله ISI چگونه ارزیابی می شود؟

مقدمه:

گزارش میزان ارجاع به مجله های (JCR (Journal citiation Report هر سال توسط انستیتو اطلاعات علمی ISI ( Institute for scientific Information) واقع در شهر فیلادلفیای آمریکا منتشر می گردد. این گزارش حاوی اطلاعات ارزشمندی پیرامون مجله ها و رتبه بندی آنها می باشد.

فاکتور تأثیر (Impact Faktor)، برای نخستین بار در سال 1995 و توسط بنیانگذار ISI گارفیلد Garfield مطرح شد و به سرعت به صورت دستورالعملی جهت گزینش بهترین مجله ها به کار رفت. حقیقت این است که این فاکتور ابزار کاملی برای اندازه گیری کیفیت مقاله ها نمی باشد، بلکه چون روش بهتری وجود ندارد و در حال حاضر نسبت به دیگر معیارها برای ارزیابی علمی از مزایایی برخوردار است، لذا عموماً مورد استفاده قرار می گیرد.

JCR بیش از 7500 مجله معتبر را در حدود 200 حوزه موضوعی از سال 1997 به بعد در بر می گیرد و با استفاده از آن می توان مجله ها را در حوزه های تخصصی، طبقه بندی و شاخص های رتبه بندی آنها را بررسی کرد. JCR در دو نسخه موجود است، نسخه علمی آن در بر گیرنده بیش از 5900 ژورنال علمی و نسخه علوم اجتماعی مشتمل بر 1700 ژورنال است. JCR از طریق Web of knowledge به شرط پرداخت وجه اشتراک قابل بررسی است.

ضریب تاثیر (IF) چیست؟

فاکتور تاثیر به صورت میانگین، تعداد ارجاعات به یک مورد قابل استناد (نظیر مقاله پژوهشی، مقاله مروری، نامه، یاد داشت، چکیده و..) در یک مجله علمی در طول زمانی معین تعریف شده است. فاکتور تأثیر، تعداد ارجاعات به مقاله های منتظر شده در دو سال قبل مجله تقسیم بر تعداد مقاله های منتشر شده در دو سال مذکور است. در مواردی فاکتور تأثیر مجله بطور میانگین (که معدل فاکتور تأثیر طول دوران فهرست شدن آن مجله در ISI می باشد)، نیز مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخص مهمترین و در عین حال کاربردی ترین شاخص ارزیابی مجله ها از نظر ISI است. این عامل همه ساله توسط ISI بر مبنای ارجاعات به هر یک از مجله های علمی آن محاسبه می شود و نتیجه در گزارش JCR منتشر می شود. این ضریب نه برای مقاله یا نویسنده بلکه برای مجله محاسبه می شود. محاسبه بر مبنای یک دوره سه ساله صورت می گیرد.

چگونه یک مقاله ISI ارزیابی می شود؟

برای اینکه بتوانید یک مقاله بنویسید، لازم است در این زمینه اطلاعاتی داشته باشید. اگر این مقاله را برای مؤسسه اطلاعات علمی ISI می نویسید، احتمالاً برایتان مهم است که بدانید این مقاله ها چگونه ارزیابی می شود.

امروزه ارزیابی مقاله های علمی یکی از دغدغه های جوامع علمی می باشد. مؤسسه اطلاعات علمیISI برای ارزیابی تحت پوشش فهرست نویسی خود، سه شاخص در نظر گرفته است:

1-فاکتور تأثیر گذار (IF): این شاخص مهمترین و در عین حال کاربردی ترین شاخص ارزیابی مجله ها از نظر ISI است.

2-شاخص فوری(Immediately): تعداد ارجاعات به مقاله های منتشر شده مجله در سال مورد ارزیابی تقسیم بر تعداد مقاله های منتشر شده در همان سال مجله مذکور است. این شاخص در حقیقت شیب رشد منحنی ارجاعات را بیان می کند.

3-شاخص نیمه عمر استناد(Cited Half-Life):نیمه عمر ارجاعات یا نیمه عمر استناد، تعداد سال هایی است که از سال ارزیابی باید به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزیابی باشیم. به عبارت دیگر، این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادات به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان می دهد و در حقیقت سرعت کاهش میزان ارجاعات به مجله را بیان می کند.

بدیهی است که وقتی مقاله های یک مجله ارزش خود را برای ارجاعات، زود از دست بدهند (مقاله ها سطحی باشند و خیلی زود بی ارزش شوند)، تنها به مقاله های جدید مجله ارجاع داده می شود. این موضوع باعث می شود که نیمه عمر ارجاعات به مجله کاهش یابد. بنابراین هر چه نیمه عمر ارجاعات به مجله بیشتر باشد، نشان می دهد که ارزش مقاله های مجله در طول زمان بیشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار می گیرند. در مجموع هرچه نیمه عمرارجاعات به یک مجله بیشتر باشد، ارزش مجله بالاتر می رود.

در پایان هر سال، مجله های تحت پوشش فهرست نویسی ISI که در فهرست وبگاه علم (Web of Science=WOB) قرار گرفته اند، ارزیابی می شوند. معیارهای ارزیابی و سنجش همان شاخص های ارزیابی ISI (سه شاخص اشاره شده دربالا) می باشند. نتایج این ارزیابی نیز درگزارش های ارجاع مجله JCR هر سال جهت اطلاع عموم اعلام می شود.

در بین فاکتورهای بالا، فاکتور تأثیر، کاربردی ترین شاخص می باشد و امروزه به طور گسترده ای در درجه بندی و ارزیابی مجله های مورد استفاده قرار می گیرد. این فاکتور در حقیقت توانایی مجله و هیأت تحریریه آن را در جذب بهترین مقاله ها نشان می دهد.

بانک اطلاعات ISI، مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجله های علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف می باشد. پر واضح است که منظور از پوشش جامع، فهرست نمودن کل مجله های علمی منتشر شده در جهان نمی باشد. چرا که از طرفی مقرون به صرفه نیست و از طرف دیگر تمام مجله های نشر یافته در جهان از استانداردهای ISI پیروی نکرده اند و از غنای علمی لازم برخوردار نیستند. ارزیابی مجله های علمی ISI به طور مستمر و مداوم هر دو هفته صورت می گیرد. ارزیابی کنندگان ISI در حدود 2000 عنوان جدید را سالانه مورد ارزیابی قرار داده و تنها 10 تا 12 درصد از مجله های علمی ارزیابی شده، انتخاب می شوند. هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI یکسری مراحل ارزیابی را پشت سر می گذارند.

از جمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتیISI، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بین المللی مقاله های چاپ شده درآن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن می باشد. لازم به ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار نمی گیرد، بلکه با بررسی مجموع عوامل، یک امتیاز کلی داده خواهد شد.

از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که عنوان مقاله ها، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد همچنین توصیه می شود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند. اگر چه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبانها به چاپ می رسد، اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابی ISI قرار گیرد زیرا ارزیابی کنندگان مجله های علمی در ISI نمی توانند عناوین ومنابع بکار رفته در مقاله ها را به زبان انگلیسی ترجمه کنند. داوری علمی و تخصصی مقاله های چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی از جمله عمده ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان می باشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است.

سه پایگاه WOS ، EST و JCR از معتبرترین پایگاه های علم سنجی هستند که توسط مؤسسه اطلاعات علمی ISI تهیه و روز آمد سازی می شوند.

پایگاه Essential Science Indicators) ESI بر مبنای دوره های زمانی 10 ساله، به ارائه آمار در قالب شاخص های تعیین شده تولید علم از جمله رتبه علمی کشورها بر اساس تعداد تولیدات علمی، تعدا کل استنادها و نسبت استناد به تولیدات علمی می پردازد.

در پایگاه Web of Science)WOS) امکان جستجو و استخراج اطلاعات در طول دوره های زمانی مختلف بر اساس شاخص های گوناگون علم سنجی وجود دارد.

پایگاه (JCR (Journal citation Reprts به ارائه گزارش استنادی نشریه ها می پردازد.

از طرفی تعداد نشریه هایی که هر کدام از این پایگاه ها نمایه می کنند نیز با دیگری متفاوت است.

بهترین معیارهای ISIبرای نمایه کردن مجله ها چیست؟

در سایتISI چهار مورد به عنوان ملاک های اصلی نمایه شدن مجله آمده است که عبارتند از:

1-زمان بندی نشر، تعریف شده باشد یعنی معلوم باشد که فصلنامه است، ماهنامه است یا... و در موعد معین هم آماده شود.

2-فرآیند داوری برای مجله تعریف شده باشد.

3-قواعد نشر بین المللی را رعایت کند. برای مثال، عنوان مجله گویای محتوای آن باشد.

4-مقاله به هر زبانی که باشد مهم نیست ولی چند مورد در آن باید به زبان انگلیسی باشد که عبارتند از: اسامی نویسندگان، عنوان، چکیده و کلمات کلیدی و حتی الامکان منابع و مآخذ هم انگلیسی باشد.

موارد فرعی هم وجود دارد که شامل این موارد است:

1-مجله باید حوزه بین المللی داشته باشد و به یک حوزه جغرافیایی خاص تعلق نداشته باشد.

2-در حوزه آن مجله، ترجیحاً مجله مشابه نباشد یا اگر هست آن مجله معیار برتری نسبت به آنها داشته باشد.

3-افراد به وجود آورنده آن حتی الامکان افراد شناخته شده ای باشند.

4-افراد به وجود آورنده، توزیع جغرافیایی مناسبی داشته باشند مثلاً همه ایرانی نباشند.

البته موارد فرعی، نمره اضافه دارد و در قبولی یا رد مجله از طرفISI نقش بازی نمی کند.

جایگاه تولید علم ایران در سطح بین المللی

تحقیقات نشان می دهد که تولید علم در ایران، ویژه در سال های اخیر از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده است. براساس آخرین آمار پایگاه Essential Science Indicator) ESI) طی دوره 10 ساله اخیر، جمهوری اسلامی ایران در بین 145 کشور که رتبه بندی بر روی آن ها صورت پذیرفته است، در رده چهلم جهان قرار می گیرد و این درحالی است که در دوره 10 ساله پیشین که اول ژانویه 1997 تا 30 آوریل 2007 را در بر می گیرد، جمهوری اسلامی ایران با 26 هزار و 495 عنوان تولید علمی، از این نظر در بین کشورهای جهان در رده چهل و یکم ودر بین کشورهای اسلامی، پس از ترکیه و مصر در رده سوم قرار می گرفت.

در دوره 10 ساله اول (ژانویه 1997تا 30ژوئن 2007)، کل تولیدات علمی ایران، 85هزار و 629بار مرود استناد قرار گرفته است که به این ترتیب نسبت تعداد استنادها به تولیدات علمی ایران، 3/11 بوده است.

هر چند تعداد کل استنادها و همچنین نسبت استنادها به تولیدات علمی ایران نسبت به دهه منتهی به 30آوریل 2007 افزایش یافته است، اما این نظر رتبه ایران نسبت به دوره قبل تغییری نداشته است.

از طرفی، بر اساس آمار پایگاه Web of Science)WOS)، جمهوری اسلامی ایران در دوره تقریبی 9 ماهه اول سال 2007که از اول ژانویه لغایت 25 سپتامبر سال 2007، برابر با 11 دی ماه 1385 لغایت 3 مهرماه 1386 را در برمی گیرد، دارای 6289عنوان تولید علمی نمایه شده بوده است. براساس این آمار نیز کشورمان از نظر تعداد تولیدات علمی، رتبه دوم را در بین کشورهای اسلامی به خود اختصاص می دهد و پس از ترکیه و قبل از مصر قرار می گیرد.

این در حالی است که در همین دوره 9 ماهه، ترکیه دارای 13402عنوان، مصر دارای 2790عنوان، پاکستان دارای 1443 عنوان و عربستان سعودی دارای 1311 عنوان تولید علمی نمایه در پایگاه WOS بوده اند.

تعداد نشریه های ایرانی نمایه شده در پایگاه JCR در سال 2006 نسبت به سال 2005 از سه عنوان به شش عنوان افزایش یافته است.

دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی، مدیر سابق گروه علم سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور وعضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شاهد، علت این پیشرفت را اقدامات و تسهیلاتی که در سالهای اخیر جهت پژوهش در سطح کشور، برگشت بورسیه ها به کشور پس از فراغت از تحصیل، توسعه رشته های تحصیلات تکمیلی به ویژه دوره های دکتری، افزایش اعزام پژوهشگران به سفرهای کوتاه مدت جهت تحقیق و ارائه مقاله در کنفرانس های بین المللی و نیز راهیابی 14 عنوان نشریه ایرانی به زبان انگلیسی در پایگاه های ISIکه ورود تعداد زیادی از مقاله های ایرانیان را به پایگاه های ISI در پی داشته و زمینه مورد استناد واقع شدن مقاله های ایرانیان را فراهم کرده اند، عنوان کرده است.

نتیجه گیری

وجود مشکلاتی همچون تعامل کمتر پژوهشگران ایرانی در قیاس با پژوهشگران خارجی، عدم تمایل در انجام هرگونه کار گروهی و سرقت ایده ها -که در جامعه ما نسبت به جوامع دیگر شایع تر است- از جمله دلایلی عدم همکاری بین نویسندگان ایرانی در خلق آثار علمی است.

در حال حاضر به خودی خود این تعامل در حال افزایش است زیرا اخیراً تعداد زیادی از مجله های معتبر خارجی مقاله های تک نویسنده ای را نمی پذیرند و رد می کنند و مقاله های چند نویسنده ای را ترجیح می دهند.

زیرا اثری که با مشارکت چند متخصص به رشته تحریر در آمده، به احتمال زیاد معتبرتر از اثری است که توسط یک نویسنده تولید شده است. همچنین مقاله های تک نویسنده ای در مقایسه با مقاله های چند نویسنده ای کمتر مورد استناد واقع می شوند.

برگزاری کنگره ها و مجامع در سطح ملی و بین المللی نیز باعث ایجاد تعامل میان اندیشمندان می شود. این اعتماد در پژوهشگران باید به وجود بیاید که ایده های آنان محفوظ می ماند؛ از جمله این که نسبت به ثبت اختراعات اقدامات مؤثرتری انجام می شود و ایده های علمی و پروپوزال های پژوهشگران در فضایی امن تر و بانگاهی صددرصد علمی و به دور از هرگونه اعمال نظر شخصی مورد بررسی واقع شوند و نتیجه ارزیابی، سریع تر به اطلاع آنان برسد.

امروزه مهمترین روش ارزشیابی نشریه های علمی، علم سنجی است که معمولاً از طریق پایگاه های استنادی ISI و مجله همراه آنها JCR صورت می گیرد.این هم باید برای ارزشیابی مجله های فارسی نیز به وقوع بپیوندد. بعد از جنگ جهانی دوم، جهان با حجم انتشارات روبرو شد که ارزیابی انتشارات علمی را با مشکلاتی مواجه کرد و در پی آن راهکارهایی که برای حل مشکل پیشنهاد شد، روش های کمی بودند که یکی از موفق ترین آنها که برد جهانی پیدا کرده است روش علم سنجی است.

حوزه عمل علم سنجی، پایگاه های استنادی است. بنابراین نه تنها ایران بلکه همه کشورهایی که زبان علمی آنها غیر انگلیسی است به پایگاه های استنادی خود نیازمندند، زیرا نقص عمده پایگاه ISI تکیه فراوان آن به زبان انگلیسی است. در نتیجه کشورهایی زبان ملی و علمی آنها غیرانگلیسی است، تنها بخش انگلیسی انتشارات علمی آنها وارد پایگاه ها می شود و مورد ارزیابی قرار می گیرد. شاید به همین دلیل است که کشورهایی مثل چین، ژاپن، کره، مالزی، و... به تهیه نمایه های استنادی خود اقدام کرده اند.

به منظور ارزیابی کل انتشارات علمی ایرانیان و نیز تحکیم هرچه بیشتر استقلال علمی کشور، ایجاد پایگاه های نمایه های استنادی علوم، علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی درداخل الزامی است.

منابع:

-سخنرانی دکتر عباس چاکلی، مدیر سابق گروه علم سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

-Jouma citiation Reprts

به نقل از: نشریه دانشگاه علم و صنعت ایران/شماره65

منبع: نشریه اطلاعات علمی شماره357

روش تحقیق کیفی، کاترین مارشال، گرچن ب، راس‌من، ترجمه علی پارسائیان، سید محمد اعرابی

کتاب روش تحقیق کیفی شامل هفت فصل است که عبارتند از: کلیات؛ محتوای تحقیق؛ چگونگی انجام تحقیق؛ روش جمع‏آوری داده‏ها؛ ثبت، مدیریت و تجزیه و تحلیل داده‏ها؛ مدیریت منابع و زمان و دفاع از ارزش‏ها و منطق تحقیق کیفی.

هدف اصلی کتاب آن است که دربارة شایستگی و مفید بودن روش تحقیق کیفی صحبت کند و نشان دهد که چگونه می‏توان یک موضوع تحقیق کیفی را ارائه نمود. کتاب هم‌چنین به این نکته می‏پردازد که چگونه باید دیگران (برنامه‏ریزان اجتماعی، سیاست‌مداران،‌ مجریان برنامه‏های پژوهشی، دولت و … )را در مفید بودن و انجام یک تحقیق کیفی متقاعد نمود و در مراتب بعدی، بیان می‏کند که برای انجام تحقیق کیفی باید چه مرحله‏های مشخصی را گذراند و چه اصولی را باید رعایت کرد. به عبارت دیگر به پژوهش‌گرانی که می‏خواهند با استفاده از روش کیفی درصدد درک و حتی تغییر یک پدیده بسیار پیچیده اجتماعی و فرهنگی و … برآیند، راه‌کار‏هایی ارائه می‏دهد. گرچه در کتاب فوق در مورد انواع روش‏های کیفی بحث شده لیکن قصد اصلی نه توضیح دقیق دربارة هریک از شیوه‏های تحقیق کیفی بلکه تشریح فرایند طرح‏ریزی و جریان اصلی تحقیق کیفی بوده است.

می‏دانیم که روش تحقیق کمی و یا تجربی از جمله شیوه‏های تحقیقاتی است که در جوامع مختلف پیشینة طولانی دارد. این شیوه، روش‏ جا‌افتاده و تعریف شده‏ای است که پژوهش‌گران برای انجام بسیاری از تحقیقات ازجمله تحقیقات اجتماعی وفرهنگی از آن استفاده کرده و می‏کنند. پژوهش‌گران دلیل استفادة نسبتاً زیاد از چنین شیوه‏ای راتعمیم‏پذیری، آسان بودن، سرعت در نتیجه‌گیری، وقت‏گیر نبودن و مورد تأیید مجریان و برنامه‏ریزان مختلف قرار گرفتن و … بیان می‏کنند لیکن می‏دانیم که‌جهت انجام تحقیقات بسیار پیچیده، خاص و ویژه و نیز امور و مسایلی که بیشتر صورت ناشناخته، مبهم و پنهانی دارند، هم‌چنین تحقیق بر روی افراد و مکان‏های خاص و نیز انجام برخی از مطالعات مقایسه‏ای و تطبیقی و … شیوه‏های کمی چندان مناسب نبوده و عملاً پژوهشگران را یا به نتیجه نمی‏رساند و یا اگر هم نتایجی درپی داشته باشد این نتایج چندان دقیق و مستدل نیستند. از این‏رو در کنار شیوه‏های کمی استفاده شده به ‏کاربردن شیوه‏های کیفی برای انجام تحقیقات ژرف و عمیق و نیز کاربردی پیشنهاد می‏گردد.

البته پژوهش‏های کیفی به نسبت تحقیقات کمی،‌ ‌گسترة کمتری داشته و انجام آن‏ها با مشکلات بسیاری از جمله مقاومت مسئولین، تعمیم‏پذیری نسبی، محدود بودن، سخت و وقت‏گیر بودن و … روبه‏‏روست.

وجود مشکلات فوق در انجام تحقیقات کیفی، در بسیاری از کشورها مطرح بوده لیکن برخی از جوامع بالاخص در کشورهای پیشرفته توانسته‏اند تا حد زیادی این  مشکلات را مرتفع کرده  و با ارائة تعریف دقیق و اصولی نسبت به چنین شیوه‏هایی راه را بر انجام پژوهش‌های کیفی گشوده و پرداختن به آن‏ها را تسهیل نمایند. البته در برخی دیگر از جوامع نظیر کشورهای در حال‌توسعه، آهنگ این جریان کند است، به طوریکه جایگاه واقعی چنین تحقیقاتی به صورت دقیق مشخص نشده است. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل عدم شناخت، نبود امکانات و شرایط لازم و کافی و نیز وجود موانع مختلف از جمله موانع ذهنی، علمی و مالی از سوی مراکزی که دست به انجام تحقیقات می‏زنند [نظیر کمیته‏های تحقیقاتی در دانشگاه‏ها و سازمان‏ها] مراکز بودجه‏گذار وسازمان‏هایی که منابع مالی تحقیق را تأمین می‏کنند ،‌ هم‌چنین سردرگمی‏ها و عدم تعریف درست از چنین تحقیقاتی هنوز نتوانسته است به صورت دقیق و آشکار جایی برای چنین روش‏هایی باز نماید به طوری‌که نبود، کمبود ویا عدم استفاده صحیح از این روش‏ها  به طور کامل به چشم می‏خورد.

کتاب روش تحقیق کیفی، به وجود چنین مشکلاتی برسرراه پژوهش‌گرانی که تمایل به انجام کارهای کیفی و عملی دارند ونیز قصد دارند تا وارد جامعة مورد تحقیق شده و از نزدیک و بسیار عمیق به مطالعه و بررسی افراد و رفتارها و رویکردهای آنان بپردازند اختصاص دارد. در این کتاب با ارائة یک راهنمای عملی و مفید به پژوهش‌گران آموخته می‌شود چگونه چنین مشکلاتی را از سر راه خود برداشته و یا آن‏ها را تسهیل  نمایند و این‌که چگونه یک طرح تحقیقاتی کیفی و جامع طراحی نموده و سپس نظر مسئولین امر را جلب نمایند.

در حقیقت، تحقیق کیفی انجام عملی تحقیق در دنیای واقعی است و بسیار ظریف و عمیق مسایل را مورد شناسایی قرار می‏دهد. با استفاده از این روش می‏توان پیچیدگی مسأله‏های اجتماعی را شناسایی کرده، به نتایج غیر منتظرة سیاست‏ها پی برد. هم‌چنین با به‏کارگیری این روش در تحقیقات می‏توان هرچه بیشتر شرایط را واقعی نمود و از شرایط تصنعی و غیر واقعی (اتفاقی که بیشتر در تحقیقات کمی رخ می‏دهد)، فاصله گرفت. دامنة ارزش روش تحقیق کیفی تا به آن‏جا کشیده می‏شود که انواع تحقیقات زیر را در برمی‏گیرد.

1. تحقیقی‌که لازم است برای کسب اطلاعات مربوط به آن در گردابی از پیچیدگی‏ها و فرایندها غوطه‏ور شد.

2. تحقیقی‌که دربارة  نظام‏های نوآور یا پدیده ناشناخته (یا کمتر شناخته شده) است.

3. تحقیقی‌که‌ در آن‌پژوهش‌گر می‏کوشد تا محل وعلت متفاوت بودن سیاست و جنبه‏های اجرایی (گفتار و کردار مقامات) را کشف کند.

4. تحقیقی که درمورد روابط غیر رسمی و بدون ساختار بین فرایندهای سازمانی است.

5. تحقیقی که دربارة شناخت علت مغایر بودن هدف‏های ابراز یا اعلان شدة سازمان با هدف‏های واقعی است.

6. تحقیقی که نتوان آن را به سبب مشکلات اجرایی یا مسایل اخلاقی به شیوة تجربی به اجرا درآورد.

7. تحقیقی که متغیرهای آن هنوز ناشناخته مانده‏اند. تحقیق کیفی در رشته‏های مختلف چون علوم اجتماعی، علوم تربیتی، مدیریت و برنامه‏ریزی وبه طور کلی علوم کاربردی ‏می‌تواند مفید واقع شود.

برخی از شاخه‌های علمی تا کنون بر روش کیفی تأکید داشته‌اند و به این ترتیب نام خود رابه روش‌های کیفی مختلفی داده اند از جمله:

1ـ رفتارشناسی انسانی : در این روش سعی می‏شود تا انواع رفتار انسان‏ها شناسایی و درک گردد. داده‏ها از مجرای مشاهده وتجزیه و تحلیل مقادیر کمی جمع‏آوری شده کسب می‌شوند و گاهی ازضبط صوت و فیلم در آن استفاده می‏شود.

2 ـ روان شناسی : به رابطة  متقابل انسان و محیط درشکل دادن به رفتار توجه می‏کند. در این روش بر داده‏های ورودی مشاهده تأکید شده و در مواردی هم از نوار و ضبط صوت استفاده می‏شود. هدف اصلی روش کیفی در این‌جا شرح یا توصیف این گونه رفتارها و تجزیه و تحلیل اثراتی است که عوامل محیطی بر این رفتارها می‏گذارند.

3ـ مردم‏نگاری کل‏گرا : در این روش فرهنگ انسانی نقش اساسی دارد و این همان‌چیزی است که پژوهش‌گران در اجرای روش مربوطه درصدد شرح، توصیف و تجزیه و تحلیل آن برمی‏آیند. پژوهش‏گران روش مزبور کوشیده‏اند تا با به‏کارگیری روش مشاهده مشارکتی ، داده‏هایی را جمع‏آوری نموده و سپس بدین وسیله دیدگاه‏های افراد مورد تحقیق را مستند سازند.

4- انسان‏شناسی شناختی  (انسان‏شناسی مبتنی برتفسیر مقوله‌های شناخت): دراین‌جا ، اساس براین فرض گذارده می‏شود که دیدگا‏های افرادی که در تحقیق مشارکت می‏کنند بردو دسته است: الف) گروه‏هایی که به شکل توجه می‏کنند ب)گروه‏هایی که درصدد شناخت معانی و مفاهیمی بر‏می‏آیند که به طور منظم بین افراد رد و بدل می‏شود. مصاحبه‏های آزاد و عمیق در این روش کاربرد بسیار دارد.

5ـ مردم‏نگاری ارتباطات : در این روش،‌ مردم‏نگار تحقیقات خود را بر پایة زبان‏شناسی گذارده و با توجه به روابط متقابل گفتاری و غیرگفتاری (با استفاده از روش مشاهده مشارکتی) داده‏هایی را جمع‏آوری و برای ثبت این روابط از فیلم و ضبط صوت استفاده می‏نماید.

6ـ کنش متقابل نمادین : دراین‌جا پژوهش‌گر می‏کوشد دریابد که افراد مقصودشان از ایجاد ارتباط متقابل چیست و چه معنا یا برداشتی از این ارتباط دارند. مشاهدة مشارکتی و مصاحبة عمیق در این روش به کار می‏روند.

پژوهش‌گران دیگری چون جامعه‏شناسان، روان‏شناسان اجتماعی، جرم‏شناسان، متخصصان مردم‏شناسی و انسان‏شناسی، دانش‌مندان علوم سیاسی و برنامه‏ریزان و… می‏توانند از شیوه محققین کیفی به منظور انجام تحقیقات خود سود جویند.

از بین مجموع علوم فوق «انسان‏شناسی» یکی از مهم‏ترین شاخه‏های علمی به شمار می‌رود که بخصوص نیازمند استفاده از روش‏های کیفی است چرا که یک انسان‏شناس قبل از هرچیز محتاج ورود به میدان و مکان محققین و برخورد مستقیم و رویارو با عوامل و افراد موجود درآن‌جا است. انسان‏شناس باید همه چیز را از نزدیک مشاهده، لمس و حس کند تا از این طریق مسایل بسیار نهفته و پنهانی را دریافته و در نهایت به تبیین توضیح و نتیجه برسد. کتاب روش تحقیق کیفی گرچه توسط متخصصین علوم تربیتی نوشته شده است ولی راهنمای بسیار خوبی برای پژوهشگران انسان‏شناسی است.

در این کتاب چند نکته کلیدی و مهم به چشم می‏خورد که مؤلّفین، ‌آن‌ها را بارها و بارها در بخش‏های مختلف کتاب مورد تأکید قرار داده‏اند و ما در این‏جا به آن‌ها اشاره می‏کنیم:

1ـ شایستگی و صلاحیت پژوهش‌گر: در تحقیق کیفی، پژوهش‌گرحکم یک ابزار یا وسیلة بسیار مهم را دارد که حضور او در صحنة تحقیق، بخشی اصلی از تحقیق را تشکیل می‏دهد (در حالی‏که می‏دانیم چنین امری در تحقیقات کمی به چشم نمی‏خورد) بنابراین، یک محقق از ابتدا تا انتهای تحقیق چه در بخش ملاحظات فنی نظیر تدوین جدول زمانی و طرح تحقیق، انتخاب میدان و مکان تحقیق ، طرح سؤالات ، حضور در بخش میدانی تحقیق چون مشاهده، مصاحبه و … جمع‏آوری داده‏ها و … چه در بخش ملاحظات انسانی نظیر مهارت در ایجاد رابطه با دیگران، جلب اعتماد افراد مورد تحقیق،‌ احترام گذاردن به هنجارهای جامعة مورد تحقیق،‌ حساسیت داشتن نسبت به مسایل و یا اصول اخلاقی، قدرت تحمل دیگران و گوش کردن به حرف آن‏ها،‌ وارد حریم خصوصی افراد نشدن و رعایت حد و مرزها و نیز پرهیز از پیش داوری و قضاوت در بارة رفتار افراد و … باید نقش و حضوری فعال داشته باشد به طوری‌که بدون حضور او و یا حتی حضور کم‏رنگ او کاری صورت نگیرد.

2ـ مروری بر ادبیات: یکی دیگر از نقاط قوت کتاب تأکید بر جایگاه واقعی ادبیات و پیشینه‏های مربوط به موضوع پژوهش کیفی است که توسط محقق صورت می‏گیرد. امروزه پژوهشگران، در انجام بسیاری از کارهای تحقیقاتی خود به ادبیات مربوط به موضوع پژوهشی مورد نظر توجه نمی‏کنند و یا حتی اگر به این نمونه‏ها مراجعه نمایند صرفاً آن‏ها را برای پرکردن صفحات ویا صرف مرجع‏نویسی به صورت گزارش‏وار در پژوهش خود به کار می‏برند ولی کتاب روش تحقیق کیفی از منظری علمی و بارویکردی نو بر مبحث ادبیات و پیشینة تحقیق تأکید کرده است. این کتاب به پژوهشگران می‏آموزد که چگونه باید تحقیقات پیشین را که با پرسش اصلی پژوهشی در ارتباط است بررسی کرده و سپس آن‏ها را مورد انتقاد قرار دهند. این انتقادها سبب می‏شود که مسأله مورد تحقیق به صورتی دقیق‏تر بیان گردد. در واقع پژوهش‌گر با مراجعه به زمینه و ادبیات تحقیق متوجه کسری‏ها و کمبودها در تحقیق‏های موردنظرشده و گرچه از یک طرف تلاش می‏کند تا از آن‏ها استفاده نماید لیکن از طرف دیگر درصدد برمی‏آید تا با رفع نقایص و کمبود‏های تحقیقات پیشین به شیوه‏های نو و بدیع و نیز اطلاعات جدید دست یابد.

3ـ انواع روش‏های کیفی: یکی از مشکلاتی که امروز در انجام کارهای کیفی‏ با آن روبه‏رو هستیم، عدم شناخت آگاهی درست و صحیح در زمینه روش‏های مختلف انجام چنین تحقیقاتی است. گرچه در رشتة انسان‏شناسی بارها  برشیوه‌هایی به نام شیوة مشاهدة همراه با مشارکت و مشاهده مستقیم به عنوان روش‏های کیفی تأکید شده و بسیاری از محققین مردم‏شناس نیز این شیوه‏ها را در مطالعات خود به کار برده‏اند لیکن انواع و نمونه‏های دیگری از روش‏ کیفی وجود دارد که دانش‌جویان کمترین میزان اطلاعات را دربارة آن‏ها داشته و یا برخی هیچ اطلاعی از این روش‏ها ندارند و کتاب حاضرضمن ذکر نام و تعاریف، این روش‏ها را باز می‌کند و ذهن مخاطبان را نسبت به آن حساس می‏نماید. استفاده از چنین روش‏هایی در تحقیقات کیفی می‏تواند بر عمق و غنای کارافزوده ودر واقع از این طرق می‏توان اطلاعات بسیار زیادی را کسب نمود.

در یک نگاه اجمالی این روش‏ها عبارتند از:

الف ـ روش‏های اصلی: شامل بررسی اسناد ـ مشارکت در تحقیق ـ مشاهده ـ مصاحبه عمیق (جامع)

ب ـ روش‏های تکمیلی: داستان‏سرایی، تاریخچه زندگی، تجزیه و تحلیل تاریخی، فیلم، ویدئو، عکس، حرکت اندام، استفاده از فضا، روش‏های نامریی، روش‏پیمایشی یا پرسش‏نامه‏ای و نیز روش‏های تصویری و آزمون روانی.

5ـ انتخاب برگزیده‏های پژوهشی: از دیگر نقاط قوت کتاب از نمونه‏هایی از برگزیده‏های پژوهشی است. این برگزیده‏ها،‌ خلاصه‏ای از روند کار پژوهش کیفی را در هر مرحله توضیح می‏دهد به عبارت دیگر برگزیده‏ها برگرفته از کارهای تحقیقاتی بزرگ و مهمی هستند که توسط محققین و دانشجویان در زمینه‏ها،‌ رده‏ها و بخش‏های مهم و مختلف تحقیق کیفی نظیر مقدمه و ارائة تحقیق، … مشاهدات، مصاحبات و … جمع‏آوری داده‏ها و نتیجه‏گیری و ارائة راه‏حل‏ها صورت گرفته‏اند.

برگزیده‏های مزبور چون یک مرجع، ‌کتاب مرجع، کتاب راهنما، و یک الگوی عملی در اختیار خوانندگان و مخاطبان کتاب قرار داده می‏شود تا با استفاده از آن‏ها پژوهش‏گر با روند کار پژوهش کیفی آشنا شده و از این طریق بتواند ابهامات ذهنی خود را برطرف نموده و سپس در جریان واقعی کار پژوهشی قرار گرفته و به تحقیق بپردازد. از این رو به دانش‌جویان و افراد بالاخص انسان‏شناسی که تصمیم دارند در آینده نزدیک وارد میادین تحقیقاتی شده و به صورت کیفی و کاربردی به مطالعة بسیاری از مسایل اجتماعی و فرهنگی بپردازند، توصیه می‏شود که تمام برگزیده‏های پژوهشی این کتاب را مطالعه کنند.

6ـ سرانجام کتاب حاضر شیوة چگونگی و آماده سازی، تهیه و انجام و پایان یک تحقیق کیفی را برشمرده و توضیح می‏دهد و از خوانندگان می‏خواهد تا با در نظر گرفتن تمام این موارد به انجام کار بپردازند،‌ چه در غیر این‏صورت پژوهش از اصل و مبنای خود و نیز کیفی بودن خارج خواهد شد. در یک نگاه اجمالی این موارد عبارتند از :

چگونگی نوشتن طرح تحقیق، بیان مسأله و اهمیت موضوع، ارائه پرسش‏نامه‏های اصلی تحقیق، محدودیت‏های تحقیق، تعریف مسأله و اثبات آن، مروری بر ادبیات ذیربط، چگونگی طرح‏ریزی تحقیق، انتخاب مکان یا جامعه یا پدیدة مورد مطالعه، نمونه‏گیری از مردم،‌ رفتارها، رویدادها، فرایندها، نقش پژوهشگر، روش جمع‏آوری داده‏ها، ثبت، مدیریت و تجزیه و تحلیل داده‏ها و مدیریت منابع و زمان.

چنان که اشاره شد کتاب روش تحقیق کیفی به عنوان یک کتاب راهنما می‏تواند اطلاعات جالبی را در اختیار علاقمندان قرار دهد ولی علیرغم کوشش‏های درخور و شایستة مؤلفان به نظر می‏رسد که در برخی موارد (البته جزیی) انتقاداتی نیز بر این کتاب وارد است که به آن‏ها اشاره می‏کنیم:

‏1ـ قرائت متن کمی دشوار و سنگین و بعضاً همراه با نوعی پیچیدگی و در برخی موارد توأم با ابهام است. البته به نظر می‏رسد که این اشکال مربوط به بخش تألیف کتاب نبوده بلکه ترجمة کتاب در برخی از قسمت‏ها از شیوایی و روانی چندانی برخوردار نیست، به طوری‌که گاه خواننده با خواندن متن، متوجه انقطاع و بریده بریده بودن مطالب می‏شود و در نتیجه فهم مطلب تا حدودی با مشکل رو‏به‏رو می شود.

2ـ یکی از بخش‏های اصلی مربوط به تحقیقات کیفی، بخش روش‏های کیفی است که دانش و شناخت کامل و جامع در این زمینه به پژوهش‌گران کمک شایانی می‏کند در این کتاب گرچه مؤلفین محترم به ذکر نام و توضیحاتی دربارة این روش‏ها پرداخته‏اند ولی این توضیحات بیشتر به صورت خلاصه ارائه شده‌‏اند به طوری که خوانندگان پس از کسب آشنایی با این شیوه‏ها جهت کسب اطلاعات جامع و دقیق‏تر باید به کتب دیگری در این زمینه‏ها مراجعه نمایند و این کتاب نمی‏تواند به تنهایی مشکل‏گشای آن‏ها باشد. 

نگارش علمی: چگونه یک نامه به سردبیر (Letter to Editor) خوب بنویسیم؟

مکاتباتی که به منظور ارایه نقطه نظر شخصی درباره یک موضوع یا راجع به یک مقاله پژوهشی، با هدف چاپ شدن درمجله، با سردبیر صورت می‌گیرد، مجموعاً تحت عنوان Letters یا Communications طبقه‌بندی می‌شود. ممکن است شما بخواهید تصحیح، انتقاد، شفاف سازی یا اطلاعات تکمیلی در مورد یک مقاله ارایه نمایید، با تفسیر نتایج مخالف باشید و بخواهید تفسیر درست‌تر را با پیشنهادهای جدید خود به اطلاع خوانندگان همان مجله برسانید یا ممکن است بخواهید دیدگاه اجتماعی - اخلاقی یا برداشت سیاسی خود را درباره یک مقاله پزشکی مطرح نمائید؛ در این گونه موارد از نامه به سردبیر استفاده می‌کنیم. جای نامه به سردبیر در بسیاری از مجلات ایرانی خالی است که می‌تواند ناشی از عدم شناخت کافی از این نوع مقاله علمی باشد. در این فصل به چگونگی نوشتن نامه پرداخته، نکات ظریف مرتبط با آنرا مرور می‌کنیم.

چرا نامه به سردبیر می‌نویسیم؟

همانطور که به ایجاز در مقدمه نیز اشاره شد، مواردی که از نامه استفاده می‌کنیم به شرح زیر است:

1) هرگونه نظر درباره یک مقاله پژوهشی که اخیراً در آن مجله به چاپ رسیده است:  پیشنهاد، اصلاح، انتقاد، هشدار، مخالفت، ارایه مطلبی جدیدتر، تحلیلی اجتماعی - اخلاقی - سیاسی.

2) گاهی در پی فرصت برای ارایه مطلبی هستید که اگر در قالب دیدگاه برای مجله بفرستید، به‌دلیل عدم سابقه علمی کافی، معمولاً از جانب سردبیر برای چاپ پذیرفته نمی‌شود؛ اما چنانچه این دیدگاه را تحت عنوان یک پیشنهاد درباره مقاله‌ای که با آن ارتباط دارد در قالب نامه به سردبیر بفرستید، احتمال چاپ شدن آن افزایش می‌یابد.

3) بعضاً سردبیر از مخاطبین مجله راجع به موضوعی خاص نظر خواهی می‌کند که پاسخ دهندگان نظراتشان را در قالب نامه  ارایه می‌کنند.

4) اگر محتوای مطلبی که می‌خواهید ارایه کنید کمتر از یک گزارش کوتاه است می‌توانید در قالب نامه به مجله ارسال کنید.

5) پاسخ نویسندگان مقاله‌ای که در نامه قبلی نسبت به مقاله آن‌ها اظهار نظر شده نیز در قالب نامه به سردبیر به چاپ می‌رسد.

ساختار نگارشی نامه به سردبیر چیست؟

پیش از نوشتن، نخست باید پیامی را که می خواهید به خواننده منتقل سازید نزد خود کاملاً روشن کنید. سپس به قسمت نامه به سردبیرآخرین شماره از مجله‌ای که می‌خواهید نامه را برای آن بفرستید نگاهی داشته باشید تا یک حس کلی نسبت به نوع و نحوه نگارش انواع نامه در آن مجله بدست آورید. در قسمت‌ راهنمای نویسندگان مجله نیز ممکن است به نحوه نگارش نامه اشاره شده باشد.

سعی کنید عنوانی مفید، مختصر و جذاب انتخاب نمایید اگر نظری که ارایه می‌کنید حاوی مطالب سیاسی می‌باشد، به خصوص اگر قصد چاپ در مجلات آمریکایی را دارید از عنوانهای حساس سیاسی استفاده نمائید.

گام اول: بیان موضوع

در پاراگراف اول به آنچه می‌خواهید درباره آن نظر دهید اشاره کنید. می توانید عنوان مقاله‌ای که نسبت به آن پیشنهاد یا انتقادی دارید را بیاورید و خلاصه‌ای از آنرا بیان کنید تا ذهن خواننده را به موضوع معطوف نمایید.

گام دوم: بیان موافقت یا مخالفت

سپس موافقت یا مخالفت خود را در یک جمله ساده و کوتاه اظهار می‌دارید.

گام سوم: ارائه شواهد و مدارک

آنگاه نوبت به ارایه شواهد و مدارکی می‌رسد که براساس آنها ادعای خود را ثابت می‌کنید.

گام چهارم: نتیجه نهایی

در پاراگراف آخر ضمن روشن نمودن قصد و منظور خود تحت عنوان Closing remark نظر شخصی خود را بطور واضح بیان می‌کنید تا تکلیف خواننده مشخص گردد.

حجم  یک letter  چقدرباشد؟

در بسیاری از مجلات برای نامه محدودیت کلمات وجود دارد. به عنوان یک اصل سرانگشتی  بهتر است حجم نامه حداکثر به 500 کلمه یا دو صفحه همراه با یک  شکل یا جدول محدود گردد. تعداد نویسندگان معمولاً حداکثربه 4 تا 6  نفر محدود می‌باشد و تعداد مراجع نیز کمتر از 5 مورد (شامل مرجع مربوط به مقاله‌ای که روی آن نظر می‌دهید) می‌باشد. اگر چنانچه قبلاً پژوهشی در آن زمینه انجام داده‌اید، به مقالات چاپ شده خودتان نیز اشاره نمایید.با همه این اوصاف همواره بهتر است به دستورالعمل نویسندگان ونیز نمونه مقالات چاپ شده درژورنال هدف مراجع کنید.

شانس چاپ شدن کدام نامه بیشتر است؟

معمولاً در صورتیکه نامه واجد این  سه مشخصه باشد احتمال چاپ شدن آن در مجله بیشتر خواهد بود:

1- در عین مفید و مختصر بودن، موضوع را بطور روشن و واضح بیان کرده باشد (پیام آن مبهم نباشد).

2- بتواند در بین سایر نامه‌ها که بدست سردبیر می‌رسد، نماینده نظر بقیه باشد.

3- فرد معتبر و شناخته شده‌ای آنرا امضا کرده باشد. اهمیت مورد آخر به حدی است که می‌تواند ارزش و اعتبار یک نامه ساده را تا حد چاپ شدن در یک مجله بسیار معتبر بالا ببرد.

اشکالات شایع

- متن نامه را خیلی خشک و علمی ننویسید. بعضاً از انگلیسی محاوره‌ای استفاده کنید  تا خواننده را جلب نمایید. اما از بکار بردن مطالب عامیانه پرهیز کنید.

- پرگویی در نامه جایز نیست. سریع به  اصل مطلب بروید و پیام اصلی انتقال دهید.

- استفاده از افعالی که بار معنایی منفی دارند، رکیک هستند یا موجب توهین می‌شوندشایسته نیست.

- بسیاری از مجلات برای ارسال نامه پیرامون مقالات چاپ شده، محدودیت زمانی قایل می‌شوند،اما در نوشتن و فرستادن نامه هرگز عجله نکنید. مطلبی که نوشته‌اید را بارها و بارها بخوانید و از افراد صاحبنظر جهت رفع اشکالات آن کمک بخواهید. هنگام نوشتن مطلب نیز خود را جای خواننده تصور کنید و قابل فهم بنویسید. در نامه روان بودن متن و گرامر صحیح اهمیت حیاتی دارد.

- مقاله‌ای را که می‌خواهید در مورد آن نامه بنویسید چندین بار بخوانید و همزمان آنچه به نظرتان می‌رسد را در حاشیه‌اش یادداشت کنید (بارش افکار).

- بهتر است در نامه صرفاً به یک یا حداکثر دو موضوع اکتفا شود. نباید انتقاد به روشها، نتایج، آنالیز و بحث یک مقاله را جمعاً در یک نامه ارایه کرد.

بهتر است افعال بکار رفته در نامه در زمان حال یا گذشته ساده و اکتیو باشند

آموزش روش تحقیق

اشاره

اگر یکی از اهداف تعلیم و تربیت را آماده کردن دانش آموزان برای مواجهه با مسائل آینده و نو آوری بدانیم، باید علاقه به مطالعه و پژوهش علمی آنان در کانون توجه قرار گیرد و تقویت شود. اصولا، رغبت به مطالعه و پژوهش امری متکی بر فعالیت های ذهنی – تجربی افراد است؛ یعنی دانش آموزان خود باید مسائل علمی را مورد کندوکاو قرار دهند و تجربه کنند، نه آن که این مسائل در قالب های نظری آماده، در ذهن آنها گنجانیده شود. به بیان دیگر هدف تعلیم و تربیت انباشتن ذهن از دانش نیست، بلکه وسیله دستیابی به یافته های علمی به منظور خلاقیت و سازندگی است. تجربه نشان داده است که دانشی که از طریق مطالعه و تحقیق بدست می آید، ثبات و پایداری آن در ذهن بیشتر است. از طرف دیگر، این طور به نظر می رسد که بیان کلیشه ای دانش، موجب ایجاد اثرات نامطلوبی بر دانش آموزان می شود. آنها چنین برداشت می کنند که یافته های پژوهشی همواره ثابت و تغییر ناپذیرند؛ در حالی که یافته های پژوهشی همواره در حال تغییر و اصلاح اند. بنابراین، دانش امروز نمی تواند نسخه ثابت تجویز شده ای برای آینده باشد. هم چنین، فراگیرندگان فکر می کنند که یافته های حاضر، کامل است  چنین تصوری از علم، جایی برای مطالعه و پژوهش برای آنها باقی نمی گذارد. به نظر نگارنده، این گونه شیوه انتخاب و سازماندهی محتوا در کتاب های درسی وقتی با روش تدریس سنتی توام می شود، باعث از بین رفتن انگیزه و رغبت به مطالعه و پژوهش در دانش آموزان می شود. در نتیجه نظام آموزش و پرورش تنها به یادسپاری بخشی از اطلاعات زمان خود می پردازد و با فرآیند مطالعه و پژوهش بیگانه می ماند و در نهایت به مرور، توانایی آفرینش و کاربست یافته های علمی را که حاصل تلاش بشر در طول تاریخ است، از دست می دهد. به رغم این مطلب، برای رفع این گونه مشکلات نظام آموزشی، نیاز به تحول اساسی در عناصر برنامه درسی به ویژه روش تدریس و شیوه ارزشیابی شدیداً احساس می شود. الگویی که در این جا معرفی می شود، زمینه پژوهش در مدرسه را فراهم می آورد و انگیزه و توانایی دانش آموزان دوره ابتدایی را برای انجام دادن فعالیت های مطالعاتی و پژوهشی تقویت می کند.

هدف اساسی آموزش روش تحقیق

نظریه پرداز اصلی آموزش شیوه پژوهشی " ریچارد ساچمن" است. از دیدگاه او هدف اساسی این الگو تقویت فرآیند تفکر استقرایی و استدلال علمی نتایج حاصل از پژوهش ها نشان داده اند که استفاده از این روش تدریس سبب افزایش درک و فهم دانش آموزان از مفاهیم علوم، تفکر خلاق و مهارت های تجزیه و تحلیل اطلاعات می شود. بنا به باور ساچمن، عموم دانش آموزان توانایی آن را دارند که فرایند تحقیق را پیگیری کنند. او معتقد است که هم چنین تحقیق کردن را می توان به صورت مستقیم به کودکان یاد داد.

متغیر هر پدیده قابل مشاهده یا محسوس و یا قابل اندازه گیری و دارای اثر است که ممکن است عوض شود یا به عبارتی تغییر کند.

اندیشمندانی چون  برونر،  تابا، آزوبل و ساچمن معتقدند که انسان ها به طور طبیعی محقق و پژوهشگرند. این اعتقاد هم وجود دارد که برای ارتقای سطح توانمندی تفکر به فرایند منطقی و عقلی پژوهش، باید آگاهی کامل را در انسان ها ایجاد کرد. بنا به روی کرد یاد شده، هدف از آموزش روش تحقیق، وارد کردن مستقیم دانش آموزان به جریان تفکر منطقی، منظم یا نظامدار به قصد دستیابی به صحت و نادرستی اندیشه، عمل یا فرضیه و یا پاسخ به یک سوال در زمینه های گوناگون موضوعات درسی است.

مراحل آموزش روش تحقیق

آموزش روش تحقیق دارای مراحلی به این شرح است:

1- روبه رو کردن فراگیرنده با مساله :هر پژوهش معمولا با مساله ای که باید حل شود، پرسشی که باید جواب داده شود یا تصمیمی که باید گرفته شود، آغاز می شود. مهارت های یادگیری روش تحقیق، ابزارهای حل مساله و کاوشگری ای هستند که از آنها برای جمع آوری اطلاعات ( داده ها ) و آزمون نتایج ( توضیحات ) استفاده می شود .بنابراین، در این مرحله معلم درس خود را با ارائه یک پرسش، طرح یک معما و یا بیان یک مشکل شروع می کند و از دانش آموزان می خواهد پرسش هایی را برای مطالعه و پژوهش، ابداع یا انتخاب و مطرح کنند. به عبارت دیگر، در این مرحله معلم تلاش می کند که برای ایجاد انگیزه تحقیق، تفکر و کنجکاوی در دانش آموزان مساله ای را طرح کند و بدین ترتیب جرقه شروع تحقیق را بزند .

2- راهنمایی دانش آموز برای بیان هدف :در این قسمت معلم دانش آموز را راهنمایی می کند تا با بیان بسیار صریح و روشن، قصد و خواست خود را از انجام دادن پژوهش برای دیگران تبیین کند.

3- کمک به یادگیرنده برای شناسایی متغیرها:دانش آموز برای پاسخ دادن به پرسش تحقیق لازم است متغیرها را شناسایی کند. همان طور که از اسم آن مشخص است، متغیر هر پدیده قابل مشاهده یا محسوس و یا قابل اندازه گیری و دارای اثراست که ممکن است عوض شود یا به عبارتی تغییر کند. متغیری که تغییر آن در دست محقق است، متغیر مستقل (x) نام دارد و متغیری که تغییر آن به تغییر متغیر مستقل بستگی دارد، به متغیر وابسته (Y) تعبیر می شود. از آن جا که در آزمایش ها، دانش آموزان می خواهند که فقط تاثیر  متغیر مستقل را بر متغیر وابسته مشاهده کنند، از تاثیر هر عامل یا متغیر دیگری که می تواند بر نتایج آزمایش اثر بگذارد جلوگیری می کنند. متغیر مزاحم را متغیر کنترل شده می نامند. هنگامی که متغیرها به وسیله دانش آموزان شناسایی شدند، باید آنها را به صورتی عملی تعریف کرد. در حقیقت، با خواست محقق ، روش اندازه گیری یک متغیر با بیان بسیار روشن مشخص می شود، به طوری که هر شخص دیگری نیز بتواند بدون مراجعه به محقق به جمع آوری اطلاعات بیشتر، اندازه گیری ها را انجام دهد.

4- یاری به دانش آموز برای پیش بینی جواب یا کشف روابط بین متغیرها و فرضیه سازی:هنگامی که متغیرهای مورد نظر انتخاب شدند، می توان یک فرضیه قابل آزمون را بیان کرد. فرضیه، پیش بینی روابط بین متغیرهاست. فرضیه در یک تحقیق، محقق را در جهت جمع آوری اطلاعات ( داده ها ) راهنمایی می کند. به عبارتی دیگر، هر فرضیه باید برای طراحی یک تحقیق، برای رسیدن به هدف راهی نشان دهد. دانش آموزان برای ساخت یک فرضیه باید بیان کنند که تغییر دلخواه یک  متغیر بر متغیر دیگر چه اثری خواهد داشت.

این پیش بینی ممکن است بر اساس یک حقیقت، یک اعتماد، یک گمان یا هر منبع دیگری باشد که در اختیار دانش آموز است. تا زمانی که دانش آموزان دست به آزمایش آنها نزده اند، فقط پیش بینی است. به عبارتی دیگر، ما تحقیق می کنیم تا رابطه علت و معلولی بین چیزها را کشف کنیم. با تغییر عمدی یک عامل در یک تحقیق، ممکن است عامل دیگر نیز تغییز کند. بنابراین،  قبل از انجام هر پژوهشی، فرضیه ای باید بیان شود تا زمینه برای انجام آن فراهم شود.

5- تشویق دانش آموز برای گردآوری اطلاعات :در این مرحله معلم به دانش آموزان یاد می دهد که در هر پژوهشی برای رسیدن به پاسخ درست یا نادرست باید بر مبنای شواهدی قضاوت کرد.

اطلاعات را می توان از طریق تصویر مناسب، بسیار ساده تر از پیام شفاهی یا کتبی دریافت کرد. به عبارتی دیگر ، " یک عکس مناسب گویاتر از هزار کلمه است ".

شواهد خود به خود بدست نمی آیند؛ بلکه باید آنها را در منابع گوناگونی مثل کتاب ها، مجلات، اندوخته های دانش اطرافیان و ... جست و جو کرد و بعد از فراهم آوردن اطلاعات آنها را در جهت پاسخگویی به سوال یا فرضیه پژوهش، سامان داد.

6-  ترغیب فراگیرنده به آزمایش کردن :معلم از دانش آموزان می خواهد که به آزمایش حدس و گمان یا فرضیه خود اقدام کنند. آزمایش کردن نوعی حل مساله از طریق طراحی، اجرا و تکرار یک رشته مهارت های از قبل آموخته شده، مانند: تفکر و مشاهده – البته به روش نظام مند – است. در این مرحله، فراگیرنده با کمک معلم خود و با توجه به شرایط یا موقعیت برنامه ریزی شده و با بکار بستن درست مواد، وسایل و ابزار دست به آزمون پدیده و یا شی مورد نظر خود می زند و نتیجه و اطلاعات بدست آمده را به صورت منظم ثبت می کند تا در موقع نتیجه گیری آنها را مورد استفاده قرار دهد.

7- یاری به دانش آموز برای ساماندهی اطلاعات :در فرآیند پژوهش، یکی از مهم ترین مهارت ها، توانایی یک جدول و ثبت اطلاعات و داده هاست؛ تنها زمانی یک جدول خوب سازماندهی و تنظیم می شود که الگو و روند اطلاعات مشخص و آشکار شود. در واقع، دانش آموز برای کسب نتیجه نهایی از فعالیت های انجام گرفته خود باید بتواند مجموعه اطلاعات و یافته های بدست آمده را بر اساس ویژگی ها و انواع آنها طبقه بندی کند و نتایج حاصل از آنها را درج کند.

8- تشویق دانش آموز به رسم نمودار یا تصویر گویا :این امر واقعیت دارد که اطلاعات را می توان از طریق تصویر مناسب، بسیار ساده تر از پیام شفاهی یا کتبی دریافت کرد. به عبارتی دیگر، " یک عکس مناسب گویاتر از هزار کلمه است ". نمودار نوعی خاص از تصویر است. معلمان به راحتی می توانند مهارت رسم نمودار به مثابه یک پیام کددار را به دانش آموزان بیاموزند. در واقع، این تصویر را باید در دانش آموزان ایجاد کرد که بتوانند پیام خود را به طریق معناداری برای افراد دیگر به تصویر بکشند. برای مثال، دانش آموز می تواند بعد از رسم محورهای عمودی و افقی، هر یک از آنها را نامگذاری کند. متغیر مستقل ( متغیری که تغییر آن در دست محقق است( بر محور افقی نوشته می شود و متغیر وابسته ( متغیری که تغییر آن به متغیر مستقل بستگی دارد) همواره بر محور عمودی نوشته می شود. در مواردی که متغیر مورد نظر شما پیوسته باشد، می توان منحنی رسم کرد. منظور از پیوسته آن است که در بین مقادیر گوناگون متغیر، همواره می توان مقادیر دیگری را هم جا داد و چنان چه متغیر مورد نظر فراگیرنده، گسسته یا منقطع باشد ، می توان نمودار ستونی رسم کرد.

9- کمک به فراگیرنده برای ارائه نتایج و پیشنهادها:در مرحله پایانی تحقیق، دانش آموز به کمک معلم خود به بیان ارتباطی که بین متغیرها در طول انجام آزمایش مشاهده کرده است و یا شرح یافته های بدست آمده می پردازد و به عبارتی دیگر، برای تعیین درست یا نادرست بودن فرضیه، به مقایسه یافته ها و فرضیه تحقیق دست می زند. هم چنین معلم از دانش آموز می خواهد تا جریان تحقیق خود را مورد بررسی قرار دهد و اگر لازم باشد پیشنهادها و یا طرح جدیدی را برای اظهار نظر درباره چگونگی بهتر انجام شدن تحقیق های آینده ارائه کند.

منابع

1- یغما، عادل (1372) ، کاربرد روش ها و الگوهای تدریس، انتشارات مدرسه. تهران

2- احدیان، محمد. آقازاده، محرم (1380) ، راهنمای روش های نوین تدریس برای آموزش و کارآموزی، انتشارات آییش، تهران.

3- سیلور، ج .گ و همکاران، برنامه ریزی درسی برای تدریس و یادگیری بهتر، ترجمه غلامرضا خویی نژاد (1372)  آستان قدس رضوی، مشهد.

4- ریچارد، ج . رزبا و همکاران، آموزش و ارزشیابی مهارت های یادگیری، مترجمان: دانش فرورستگار (1378) ، انتشارات مدرسه، تهران.

سید امیر رون

مجله رشد آموزش زیست شناسی

تحقیق کیفی Qualitative research

نکات مهم در انتخاب نمونه

انواع  نمونه گیری هدفمند(purposeful sampling)

1.    نمونه گیری نوعی(typical)

2.    نمونه گیری بی همتا(unique)

3.    نمونه  گیری دارای گوناگونی بالا(maximum variation)

4.    نمونه گیری راحت(convenience)

5.    نمونه گیری گلوله برفی(snowball)

1)   نمونه گیری نوعی: در مواردی که نمونه ما میانگین پدیده مورد مطالعه است و  نمونه غیر نوعی, حداقلی و حداکثری, منحرف یا شدید نیست. استفاده از پروفایل دانش آموز فارغ التحصیل دبیرستان که فرد میانگین یا نوعی است یا کسی که با این پروفایل تناسب دارد در این مقوله قرار می گیرد.

2)   نمونه گیری بی همتا: در  مواردی که ویژگیهای استثنایی فرد مورد نظر شماست مانند دانش آموزی که قهرمان ورزشی است از این نمونه گیری استفاده می شود.

3)   نمونه گیری دارای گوناگونی بالا: در مواردی که در نظر دارید نمونه شما دارای ویژگیهای فراوان و گوناگونی در پدیده مورد مطالعه باشد از این نوع نمونه گیری استفاده می شود. در نظریه مبنایی این نوع نمونه گیری کاربرد فراوان دارد, چون شما می خواهید از داده هایی که استقرا می کنید به نظریه برسید به نحوی که تمام اعضای دارای آن ویژگی مورد مطالعه را پوشش دهد تا نظریه بتواند آن را شامل شود. مثلا در میان فارغ التحصیلان شما به دنبال آنهایی می گردید که در گستره وسیعی ویژگیهای مورد نظر تحقیق را داشته باشند.

4)   نمونه گیری آسان: در مواردی که مسئله وقت, پول, دسترسی به نمونه و موارد مشابه مطرح است شما از نمونه گیری آسان استفاده می کنید. یعنی از نمونه هاییکه راحت تر در دسترستان هستند بهره می گیرید. مثلا بچه های خودتان یا دوستانتان را انتخاب می کنید. این نمونه گیری از لحاظ داده ها فقیر است و با تحقیق کیفی چندان تناسبی ندارد.

5)   نمونه گیری گلوله برفی, زنجیره ای یا شبکه ای: این نمونه گیری شایعترین نمونه گیری در تحقیقات کیفی است. در این نمونه گیری , شما مشارکت کننده یامشارکت کنندگانی انتخاب می کنید و از طریق آنها و با توجه به ویژگیهایی که مورد نظرتان هست به مشارکت کنندگان بعدی می رسید. پاتون می گوید : "با پرسش از شماری از افراد در باره کسانی که می شود با آنها صحبت کرد, گلوله برفی بزرگ و بزرگتر می شود تا آن جا که شما مواردی را که از حیث اطلاعات غنی هستند, انباشته می کنید" (patton, 2002, p. 237)

نمونه گیری دیگری نیز هست که در برخی طرحهای تحقیق کیفی از آن استفاده می کنند و در آن در آغاز کل نمونه انتخاب نمی شود ، بلکه یک نمونه ابتدایی انتخاب می شود و سپس داده ها محقق را به سند دیگر و مشارکت کننده دیگر رهنمون می شود.

تعداد نمونه مورد نظر

در تحقیقات کیفی نمونه گیری تا حد اشباع انجام می شود ولی توصیه می شود که حداقلی از تعداد نمونه را به طور ابتدایی در طرح خود در نظر بگیرید که بعدا ممکن است این نمونه افزایش یابد.

در مصاحبه گروهی افرادباید تعدادشان بین شش تا ده نفر باشند . به موضوع مصاحبه آشنا باشند و ترجیحا همدیگر را نشناسند.این نوع مصاحبه بیشتر در باره موضوعاتی جواب می دهد که زندگی روزمره گروه موضوع مورد مصاحبه است و معمولا در باره آن حرف می زنند. البته از قبل نمی توان کارآمدی روش ر ا پیش بینی کرد ولی در مورد مسائلی که شخصی است و به بیان احساس شخص بر می گردد احتمالا جواب نخواهد داد/94

نکاتی که باید در مصاحبه مراعات شود

1.    انجام مصاحبه آزمایشی

2.    پرهیز ار کاربرد اصطلاحات تخصصی در مصاحبه

3.    اطمینان از فهم پرسشهای مورد مصاحبه

انواع پرسشهای مطرح شده در مصاحبه

1.    پرسشهای ناظر بر رفتار و تجربه فرد: مثال: یک روز کاری ات را به عنوان مدیر بگو معمولا چطوری می گذرد؟ از صبح تا شب برای من بگو چه طوری می گذرد؟ (پرسش از یک دانشجو یا مدیر یا زن خانه دار)

2.    پرسشهای ناظر بر بیان عقاید و ارزشها: نظرت در مورد این که مسئولان اجرایی باید لیدر هم باشند چیست؟ (نظرت در مورد این که معاون آموزش باید بر کار معلم نظارت کند, چیست؟

3.    پرسشهای ناظر بر بیان احساس: احساست در مورد این مسئله  چیست؟ مصاحبه گر معمولا منتظر پاسخهای عاطفی مانند نگرانی, خوشحالی, ترس, اعتماد و ... است.

4.    پرسشهای ناظر بر دانش: این پرسشها دانش مصاحبه شونده در باره یک موقعیت را جست و جو می کند.

5.    پرسشهای حسی: این پرسشها شبیه پرسشهای ناظر بر رفتار و تجربه به نظر می رسند ولی بیشتر ناظر بر این است که چه چیزی شنیدی, دیدی, لمس کردی و ...

6.    پرسشهای جمعیت شناختی و ناظر بر پیشینه فرد: پرسشهای مربوط به سن, درآمد, میزان تحصیلات, سابقه کار و...) البته پرسشهایی که مرتبط با موضوع می باشند باید پرسید و نه هر پرسشی را.

مریم سخن پاتون را نقل می کند که به نظر وی نباید پرسشهایی را مطرح کرد که بیشتر ناظر بر چرایی هستند چون مصاحبه شونده را به تامل وا می دارد و ممکن است که مصاحبه قطع شود. ولی مریم با این موضوع موافق نیست و به نظر وی می توان به باور ها و افکار مصاحبه شونده بیشتر پی برد. مریم انواع پرسشها را به چهار دسته تقسیم می کند:

1.    پرسشهای فرضی: فرض کنید که شما معاون آموزشی بودید با معلمان چطور برخورد می کردید و یا چگونه بر آنها نظارت می کردی.

2.    پرسشهای موذیانه(Devil’s advocate questions) : اگر یک عده بگویند که معاون آموزشی باید از مدارس حذف شود, شما چه می گویید؟

3.    پرسشهای آرمانی: اگر قرار بود شما برنامه دوره کارشناسی ارشد را طراحی می کردید , چه نکاتی را در مورد برنامه این دوره مدنظر قرار می دادید؟

4.    پرسشهای تفسیر گرانه: در واقع با این پرسشها برداشت خود از مصاحبه را بازبینی می کنید. من درست فهمیدم که ... این پرسشها زمینه را برای گفتن اطلاعات, عقاید و احساسات مجددا فراهم می کند.

پرسش خوب پرسشی است که باز باشد و داده های توصیفی را بخواهد این گونه پرسشها می توانند از این قبیل باشند.

1.    به من در باره زمانی بگو که ...

2.    یک مثالی می شود برایم بزنید

3.    می شه کمی بیشتر در باره این موضوع بگویی

4.    شبیه به چی بود وقتی که....

از پرسشهایی که در آن چند مسئله مطرح می شود اجتناب کنید. مثلا نپرسید شیوه تدریس, نحوه برخورد استادان و نحوه ارزشیابی آنها چطور بود. احتمالا مصاحبه شونده می ماند که در باره کدام یک پاسخ بدهد.

از پرسشهای جهت دار پرهیز کنید. مثلا اگر از کسی بپرسید مشکلات عاطفی شما پس از دست دادن شغلتان چه بود. ممکن است کسی دچار مشکل عاطفی نشده باشد و شما فرض خود را بر او تحمیل می کنید.

پرسشهایی که جواب آنها نه یا آره است نیز پرسشهای خوبی نیستند. مثلا شما از برنامه کارگاه راضی بودید ؟ شما از معاون آموزشی خود رضایت دارید؟ ولی پرسشهایی ماننداین که شما از کدام قسمت برنامه کارگاه راضی بودید؟ کدام رفتار معاون آموزشی برایتان جالب است ؟ اطلاعات بیشتری را  عرضه می کند.

Probes

برخی از حرکات و نشانه ها می تواند مصاحبه شونده را به گفتار بیشتر ترغیب کند. مثلا گفتن عباراتی مانند: خوب, آهان ,سکوت, سرتکان دادن. پاره ای پرسشهای ساده نیز مانند  چه کسی؟ کی؟ کجا؟ نیز مانند چه کسی جز شما آن جا بود؟ بعدش شما چه کردید؟ چه وقت این اتفاق افتاد؟ شما وقتی این اتفاق افتاد کجا بودید؟

یا برخی پرسشها که به تامل وا می دارد مانند: منظورتان چیست؟ کمی بیشتر می شود در باره آن صحبت کنید. میشه کمی بیشتر توضیح بدهید.

بهتر است که پرسشها ابتدا نوشته شود تا با اعتماد به نفس بیشتری در اولین مصاحبه ها , مصاحبه کرد. البته نظم پرسشها بستگی به خودتان دارد. می شود پرسشهای جمعیت شناختی را ابتدا مطرح کرد. البته برخی پرسشها که ممکن است خصوصی باشند  مثلا در مورد دختران ایرانی که در آموزش و پرورش هستند تاهل و تجردشان, یا میزان درآمد ممکن است مصاحبه را با امتناع روبرو کند. برخی پرسشهای خنثی می تواند در ابتدا مطرح شود. می شود گفت کمی در باره خودتان صحبت کنید. خودتان را می شود معرفی کنید و کمی هم در باره خودتان حرف بزنید.

پرسشها بهتر است کم تر  باشند و در عین حال باز پاسخ باشند. این طوری فرصت شنیدن بیشتر فراهم می شود./103

رابطه مصاحبه شونده و مصاحبه کننده

دکستر معتقد است در تعامل بین مصاحبه کننده و مصاحبه شونده سه عامل وجود دارد:

1.    شخصیت و مهارت مصاحبه کننده

2.    نگرش و جهت گیری مصاحبه شونده

3.    تعریف این دو از موقعیت

برخی گفته اند اگر مصاحبه کننده با مصاحبه شونده قرابتی داشته باشد مصاحبه بهتر پیش می رود. مثلا زن با زن, نسل جوان با جوانان, معلم با معلم .... چون با موقعیت مصاحبه شونده آشناست. ولی این مسئله قطعی نیست. گاه این قرابت باعث می شود بسیاری مسائل را نبیند چون برایش بدیهی است یا آن که از پیش جهت گیری هایی داشته باشد که بر مصاحبه تاثیر بگذارد.

ثبت و نوشتن مصاحبه

ثبت مصاحبه بسیار مهم است . برخی از ضبط دیجیتالی استفاده می کنند که این بسیار مناسب است و نقاط ضعف و قوت را مشخص می کند. پاره ای علاوه بر ضبط به یادداشت برداری می پردازند. این امر بخصوص در مواردی که به علائم غیر کلامی توجه می شود مفید است. برخی عادت به هر دو کار دارند.  ولی رونویسی کامل بیانات مصاحبه شونده درست نیست چون ارتباط را مختل می کند. در مواردی که ضبط مشکل است و نوشتن هم رابطه را مختل می کند باید پس از انجام مصاحبه بلافاصله همه مطالب را نوشت.

پیاده کردن کامل نوار مصاحبه  گرچه خوب و ایدآل است ولی وقت گیر است و بسیاری این کار را نمی کنند. می توان کسی را استخدام کرد و او نوار را پیاده کند ولی چون او ممکن است با اصطلاحات آشنا نباشد به صورت خوبی این کار انجام نشود. بهتر است مصاحبه های اول را خودتان پیاده کنید گرچه پیاده کردن مطالب می تواند مفید باشد و اگر کسی این کار را انجام دهد می تواند زمان بیشتری را برای تحلیل مصاحبه اختصاص دهد.

در فرمت مکتوب مصاحبه باید نکاتی را در نظر گرفت. مکان و زمان مصاحبه و شخص مصاحبه شونده. در این فرم می توان صحبت های یکی از دو نفر را ایتالیک کر د که راحت تر بتوان آن را خواند و حاشیه ای هم برای یادداشت های مصاحبه کننده گذاشت. می توان بین یادداشت یک خط فاصله گذاشت ولی بین یادداشت مصاحبه شونده و مصاحبه کننده دو فاصله گذاشت./110-114

نوشتن گزارش تحقیق کیفی(فصل دهم)

نوشتن گزارش تحقیق کیفی شایدیکی از سخت ترین مراحل این تحقیق باشد.  برخی نویسندگان پست مدرن انواع ارائه گزارش ها مانند نمایش, نقاشی, ایفای نقش و .. را پیشنهاد کرده اند ولی ما در این فصل بر گزارش سنتی یعنی گزارش مکتوب تاکید داریم. در نگارش گزارش تحقیق کیفی باید ابتدا ببینیم که گزارش برای چه کسی تهیه می شود. سیاستگزاران, مشارکت کنندگان در تحقیق, اعضای هیات علمی داوری گزارش, موسسه تامین کننده بودجه تحقیق و امثال اینها. لذا در عین این که فرمت اولیه ای تهیه می شود ولی باید با توجه به مخاطبان تاکید گزارش متفاوت باشد.

انتخاب محور گزارش

محور گزارش منوط به مخاطبان نوشته , هدف اصلی تحقیق و سطح انتزاع مطالب در خلال تحلیل داده هاست. اگر مخاطبان شما خوانندگان یک نشریه باشند و تحقیق شما در باره آموزش ساکنان یک مرکز رفاهی برای آموزش کامپیوتر باشد، ممکن است در باره مزایای ورود کامپیوتر به این مراکز گزارش کنید و یا راهنمایی هایی در باره انجام این کار ارائه کنید. گزارش به شکل با زبان غیر فنی ارائه می شود.  اگر گزارش برای اعضای کمیته داوری رساله دکترا باشد، محور گزارش هدف تحقیق مثلا راهبردهای شناختی بکار گرفته شده در یادگیری کاربرد کامپیوتر توسط مشارکت کنندگان تحقیق خواهد بود و تحقیق بر متدولوژی ئ تحلیل و تفسیر یافته ها متمرکز خواهد شد.

رئوس کلی گزارش تحقیق

ابتدا عناوین گزارش خود را مشخص کنید و سپس آن ها را منظم کنید و بر اساس این طزح گزارش خود را ارائه کند. گزارش مقدمه ای لازم دارد که به نحوی خوانندگان را با کلیات طرح تحقیق آشنا کند.

من معمولا شماره صفحاتی را که باید در نظر بگیرم مشخص می کنم. اگر برای نشریه ای می خواهم گزارشم را بفرستم که حداکثر 14 صفحه مقاله را می پذیرد یک صفحه به مقدمه اختصاص می دهم و سپس چهار صفحه برای اولین عنوان در شرح گزارش و به همین ترتیب تعداد صفحات را مشخص می کنم. البته این صفحات در موقع نوشتن تغییر می کند و بستگی به این دارد که شما به هر بخش چه میزان توجه دارید؟

آغاز نوشتن

نقشه کلی نوشتن ما را برای نوشتن آماده می کند ولی هیچ چیز مانند خود نوشتن به نوشتن کمک نمی کند. نوشتن خود موجب اتفاقی می شود. بسیاری از محققان معتقدند که نوشتن خود نوعی تفکر و اندیشیدن است(Becker, 2007; Wolcott, 2001).(Becker, 2007; Wolcott, 2001).      نوشتن " فرایند اجتماعی بازگشتی است که نویسندگان را در بسط و وضوح بخشیدن به افکارشان کمک می کند و مراوده و ارتباط آن ها را با مراحل متوالی صورت بندی اندیشه , بازخورد و تجدید نظر  میسر می کند". (lofland, Sno, Anderson, & Lofland, 2006, p.222)  لافلند و همکاران (2006) می گویند:" فعالیت نوشتن خود محور بحث را مشخص می کند و آن جه را سعی در گفتن آن دارید شکل می دهد و بصیرت های تازه ای را ایجاد می کند که موجب بسط چیزهایی که باید بگویید می شود به طریقی که از قبل پیش ببینی نمی کردید.(ص229)

از همین رو De (1993) نوشتن را "ابزار دیگری در جعبه ابزار تحلیلی ما می داند". بخصوص" از خلال چالشی که در ارائه خود به دیگران داریم می توانیم به روشن شدن و انسجام مفاهیم  و روابطی که در تحلیل خود لحاظ کرده ایم, کمک کنیم"(p.237)

 البته ممکن است در حین نوشتن متوقف شویم و نتوانیم نوشتن را ادامه دهیم. این به معنای قفل شدن ذهن است. در این موارد می توانیم چند روش را برای شکستن این قفل ذهن استفاده کنیم. ابتدا به مواد تحقیق مجددا مراجعه کنیم دوم در باره آنها بنویسیم. قطعا نوشتن بهتر از نانوشتن است. خود این مسئله ممکن است به شکستن این قفل کمک کند. سوم می توان تاریخی برای تکمیل بخشی از گزارش تعیین کرد. این تاریخ مشوقی برای نوشتن و باز شدن مانع ذهن خواهدبود. چهارم می توان در باره این موضوع به دوستی نامه نوشت. با او شروع به مکاتبه کرد و حتی گفت و گو با او را ضبط کرد. این امر به رفع مانع ذهنی نوشتن کمک می کند.

از موانع دیگر نوشتن ترس از مورد انتقاد قرار گرفتن است که دانشجویان ممکن است از آن بیم داشته باشند. این ترس ممکن است به خاطر این باشد که فکر می کنند نوشتن را بلد نیستند یا این که تنها یک راه درست و روش صحیح برای نوشتن وجوددارد. پیشنهاد ما این است که شما اولین ویرایش نوشته خود را بنویسید و سپس آن را به دوستان و حتی مشارکت کنندگان در تحقیق بدهید تا در باره آن نظر بدهند بدین وسیله در وقت هم صرفه جویی می کنید و از داوری دیگران برای بهتر شدن کارتان بهره می برید و به تدریج گزارشتان شکل می گیرد.

به هر حال با تقسیم اجزای گزارش نوشتن آن ساده تر می شود. برای این کار نخست تمام موادی را که باید از آن ها استفاده کنید, گردآوری کنید. سپس مخاطبان خود را مشخص کنید. آنگاه محور بحث خود را معلوم کنید. بعد از آن که محور بحث مشخص شد, طرح کلی گزارش را تدوین کنید. در نهایت شروع به نوشتن کنید. طرح کلی در حین نوشتن گزارش به تدریج می تواند بازبینی شود و اصلاح گردد.

محتوای گزارش تحقیق کیفی

طرح مشخصی برای تعیین محتوای گزارش وجود ندارد و سبک های مختلفی در گزارش تحقیق کیفی وجود دارد. به هر حال این امر بسته به هدف و مخاطبان شماست . مخاطبان عادی قطعا خیلی علاقمند به بحث های متدولوژیک نیستند. در حالی که همکاران و محققان حوزه کار شما این امر را مهم می دانند . بهترین چیزی که من پیشنهاد می کنم ارائه عناصر اصلی بخش های کیفی  گزارش ها  و گزینه های در دسترس برای مدیریت بخش های مختلف گزارش است.

عناصر گزارش تحقیق کیفی

گزارش تحقیق حتی در پست مدرن ترین شکل آن باید فضای کلی تحقیق را نشان دهد. Tienrney’s (1993) در گزارش تحقیق مردم نگارانه و داستانواره خود در باره سیاست رفع تبعیض دانشگاه با نقل قول از سیاست دانشگاه شروع می کند در این نقل قول بیست و هفت کلمه ای در آغاز گزارش ما حداقل می دانیم که تحقیق در دانشگاه برگزار می شود و به شکلی به بحث تبعیض مربوط می شود. .

در مطالعات موردی موقعیت تحقیق یا مکان تحقیق و یا مصاحبه  توصیف می شود . در برخی گزارش ها که فقط مصاحبه ابزار گردآوری داده هاست توصیف کلی نمونه به صورت کلی در بخش روش تحقیق ارائه می شود. حتی برخی گزارش ها خصوصیاتی از مصاحبه شوندگان را ارائه می کنند.

به صورت کلی در بخش روش تحقیق, چگونگی انتخاب نمونه, گردآوری داده ها و نحوه(روش) تحلیل آن ها و نحوه اطمینان از روایی و پایایی عنوان می شود. در گزارش تحقیق کیفی بخشی اضافی هم وحود داد که در آن محقق آموزش هایی که دیده است, تجربه ها, جهت گیری های فلسفی, سوگیریهایش را توضیح می دهد. مثلا Abramson(1992) در گزارش تحقیق خود در باره سوگیریهای شخصی

برخی به معیار های زیر در باره کیفیت ارائه داده های تحقیق اشاره کرده اند مانند تاثیر آن در افزایش دانش, جنبه هنری, جنبه بازاندیشانه آن(reflexivity) , تاثیر آن در افراد از حیث عاطفی و اجتماعی.

ولی بهتر آن است که گزارش را در حین تدوین بر اساس مقولات, تم ها یا نظریه ای که از تحلیل داده ها به دست آمده است سازماندهی کرد. به طور کلی بخش یافته های تحقیق با مقدمه ای کلی در باره یافته ها شروع می شو و سپس هر بخش از یافته ها که شاملنقل قول هایی از مصاحبه یا یادداشت ها یا ارجاع به مدارک است پیگیری می شود.  نمونه صفحه 249 نمونه ای خلاصه شده  از تحقیقی در باره مشتریانی کم سواد و نحوه رفتار انها در بازار است.

در بخش بحث و نتیجه گیری شما به مقایسه یافته ها با نتایج تحقیقات پیشین, بیان نتایج کلی و  نتیجه مشخصی که تحقیق شما به همراه داشته است اقدام می کنید.

جایگاه بخش های اساسی

بخش های مختلف تحقیق به حسب مخاطبان شما جایگاه خود را می یابند. مثلا خواننده عادی علاقه ای به بخش روش تحقیق ندارد و برخی از محققان کیفی این بخش را در ملحقات می آورند. مطالعات کیفی در نشریات علمی یا فصل های کتاب بحث روش تحقیق را اغلب در مقدمه مسئله و یا بلافاصله پس از آن می آورند.

بخش ادبیات تحقیق  باید در آغاز گزارش قار گیرد آن جا که مسئله تعریف می شود. در بخشی که کارهای پیشین مرور می شود در بخشی  که اختصاص به نتایج تحقیق دارد. البته این را در ذهن خود داشته باشید که گروه مخاطب شما و نیز  تعداد صفحات مورد نظر در تصمیم گیری موثر است.

در ارائه مطالب از چارت و نمودار هم می توان برا ی نشان دادن ارتباطات میان مفاهیم استفاده کرد. البته این نمودار ها باید دارای ویژگیهای زیر باشند.

1-   در جایی که نزدیک به بحث هستند و در متن قرار داده شوند.

2-   تا حد امکان ساده و تعداد آنها زیاد نباشد.

3-   ساده  و در حدی باشند که به خواننده در فهم مطلب کمک کند.

4-   به خواننده کمک شود که چگونه متن را بخواند.

توصیف و تحلیل

سهم هر یک از اجزای توصیف و تحلیل در گزارش چقدر باید باشد؟ من گاه در داوری مقالات نشریات به مقالاتی بر می خورم که برای نکته های نه چندان مهم, نقل قول های فراوان آورده اند و برای نکته های اساسی بحث خود اندگ اشاراتی را ذکر کرده اند . در مورد شمار نقل قول ها و تحلیل ها باید به تعادلی دست یافت بهتر است که نقل قول ها با فاصله اندک از یکدیگربیایند و دنبال هم  ردیف نشوند.

اریکسون بین توصیف خاص  و کلی  و تفسیر شرح گونه تمایزقائل می شود. این سه عنصر در فرایند تحلیل داده ها وحدت می یابند.  و می توانند "عناصر اصلی گزارش تحقیق باشند" (p.149) . یعنی داده های خام  به عنوان توصیف خاص ارائه می شوند.  و سطوح بالای  انتزاع به عنوان  شرح و تفسیر می آیند.

توصیف خاص شامل نقل قول مصاحبه شونده ها و نقل هایی از میدان تحقیق و تصاویر روایی زندگی روزمره است " که درآن تصاویر و صداهایی از آن چه که گفته شده و انجام شده توصیف می شوند." توصیف عام از آن رو ضروری است که به خواننده بگوید که  آیا تصاویر و نقل قول های نمونه نوعی داده ها همچون کل هستند. " ناتوانی در شرح این الگوهای توزیع – برای ارائه تعمیم در بدنه اصلی-احیانا جدی ترین کاستی در اغلب گزارش های تحقیقات میدانی است(Erickson, 1986, p. 151)   شرح تفسیرگرانه سومین عنصر در گزارش تحقیق کیفی است که چارچوب فهم مورد را بیان می کند و توصیفات کلی بر اساس آن بحث می شود.

اریکسون البته در نسبت توصیفات و  تفسیر بحث می کند و تعادل بین آنها در گزارش تحقیق را کار دشواری می داند که به نظر او پس از آزمایش و خطا های زیاد می توان به درجه ای از آگاهی در این زمینه دست یافت.خواندن گزارش های منتشره و نیز مشاوره با محققان این قلمرو می تواند به درک درست این نسبت کمک کند./256

انتشار گزارش تحقیق

خط کلی آن است که گزارش شما بر اساس ارائه به اسپانسر, خواننده عادی, متخصصصان و .. باید تهیه شود.

پاتون نیاز به تحقیق در پاره ای گزارش ها بخصوص گزارشهایی که تاکید بر ارزشیابی کلی یا اقدام پژوهش را دارد ضروری نمی داند. به نظر او گزارشهای این حوزه " تاثیری کمتر از تعاملات رو در رو با کسانی که علاقمند به استفاده از نتایج تحقیق هستند, دارد" (p. 510). مسلما ارائه شفاهی در شکل سخنرانی, پرسش و پاسخ, کنفرانس مطبوعاتی و مانند آن به هدف ارتباط و انتشار نتایج برخی تحقیقات کمک می کند. در واقع یافته های تحقیق باید در شکل فیلم, ویدیو یا ارائه تصویری عرضه شود.

انتشار مقاله در نشریه نیز  کمک می کند محقق با فرمت, سبک و رویه های نشریه آشنا شود. پاره ای از نشریات این حوزه به قرار زیرند.

International Journal of Qualitative Studies in Education

Qualitative Inquiry,

Qualitative social Work

Qualitative Health Care

International Review of Qualitative Research

Qualitative Research

Qualitative research in Organizations and Management

گزارش های مطالعات موردی

گزارش مطالعات موردی,  می تواند به دو شکل نوشته شود. یک شکل آن است که ابتدا توصیف بیاید و پس از آن تحلیل و تفسیر ارائه شود  و دیگر آن است که توصیف و تحلیل و تفسیر شما با یکدیگر توام باشد. نمونه اول کار Houle (1984) است که در فصل آخر آن تعمیم هایی در باره یادگیری که از مطالعه های موردی اخذ شده ارائه می شود. نمونه دوم تلفیق توصیف و تصاویر با تفسیر است. کار Abramson(1992)   مطالعه موردی در باره Russian immigrant grandfather می باشد. Stake(1995) می گوید گزارش مطالعه موردی معمولا جایی میان قصه گویی و گزارش تحقیق سنتی قرار می گیرد. به نظر استیک  توسعه گزارش های مطالعه های موردی اغلب  یکی از این مسیر ها را می پیماید: تحول تقویمی یا  زیستنامه ای مورد؛ دیدگاه محقق در باره چگونگی آشنایی با مورد؛ یا توصیف یک به یک چند عنصر اصلی مورد. (صفحه 127).

طرح کلی گزارش مطالعه موردی

تصویر اولیه: من می خواهم خوانندگانم بدون واسطه تجربه ای جایگزین را درک کنند و از مکان و زمان تجربه حسی را به دست بیاورند.

تعیین مسئله : مقصد و روش تحقیق: اگر چه اغلب خوانندگانم به روش من اهمیت نمی دهند. من می خواهم نحوه ورود به مسئله تحقیق, هویت خود و مسائلی را که فکر می کنم به درک مسئله کمک می کند, به خوانندگانم بگویم.

توصیف روایی و تفصیلی برای تعریف مورد و موقعیت: من می خواهم  داده های نسبتا غیر قابل مناقشه ای را  ارائه کنم اما کاملا بدون تفسیر ولی توصیفی که  آنها تصور کنند خود در موقعیت بوده اند. اگر من داده های مناقشه برانگیزی برای ارائه داشته باشم احتمالا به آنها ارائه می کنم  به عنوان دیدگاه های یک مدعی یا شاهد.

بسط موضوع: گاه احتمالا در میانه راه من چند مسئله کلیدی را بسط می دهم نه برای تعمیم بلکه برای فهم پیجیدگی  مورد. در این جاست که اغلب من  به تحقیق دیگر نزدیک می شوم یا به فهم خود از موارد دیگر.

شرح مفصل توصیفی, اسناد, نقل قول ها, مثلث سازی داده ها: برخی از مسائل  نیاز به تحقیق بعدی دارند. این باید جایی برای داده های تاییدی تجربی باشد. من نشان خواهم داد که چگونه تحقیق را برای تایید مشاهدات انجام داده ام( مثلث سازی های من )  نیز آن چه که در ابطال آنها انجام داده ام.

دعاوی: قصد من فراهم آوردن اطلاعاتی است که خوانندگان با آن دانش خود در باره مورد را بازبینی کنند و یا حتی تعمیم های موجود در باره این موارد را اصلاح کنند. با وجود این از طریق ارائه مشاهدات نسبتا  بی وقفه  من آن چه را که فکر می کنم درک من از مورد است جمع بندی می کنم و نیز  این که چگونه تعمیم های من در باره مورد به لحاظ مفهومی تغییر کرده است و یا در همان سطح تایید شده است.

تصویر پایانی: من می خواهم نکته ای تجربی را بیان کنم . یادآوری این نکته به خواننده گزارش که این گزارش صرفا مواجهه شخصی با یک مورد پیجیده است.

برگرفته از Stake(1995, p.123)

فصل هشتم

تحلیل داده های کیفی

Bogdan and Biklen(2007) ده پیشنهاد مفید را برای تحلیل داده ها در حین جمع آوری آنها مطرح کرده اند.

1. مطالعه خود را محدود بکنید. هر چه اطلاعات شما در یک زمینه بیشتر و عمیقتر باشد امکان تحلیل بهتری وجود دارد.

2. نوع مطالعه خود را مشخص کنید. شما باید تصمیم بگیرید که در صدد توصیف کامل یک موقعیت هستید یا آن که می خواهیدنظریه تولید کنید.

3. پرسشهای تحلیلی را بسط دهید. کمی پس از این که وارد حوزه کارتان شدید مشخص کنید از پرسشهای کلی که مطرح کردید کدام با موضوع تناسب دارند و کدام بی تناسبند.

4. بر اساس یادداشت های پیشین و مشاهدات خود , روش جمع آوری اطلاعات را طراحی کنید.

5. تفسیر های زیادی بر مشاهدات خود بنویسید.

6. یادداشت های زیادی برای خودتان از آن چه که یاد می گیرید بنویسید. این یادداشت ها, زمانی برای اندیشیدن در باره موقعیت و چگونگی ارتباط آن ها با نظریه , روش و مسائل اساسی تر را مطرح می کنند.

7. برخی ایده ها و تم ها را می توانید با مشارکت کنندگان مطرح کنید. مثلا وقتی با آگاهان کلیدی صحبت می کنید فقط شنونده نباشید بلکه از آنها چیزهایی در باره الگوی خود بپرسید.

8. پس از مدتی که در حوزه پژوهش کار کردید به ادبیات تحقیق مراحعه کنید.

9. با استعاره ها, تمثیل ها و مفاهیم بازی کنید.

10.                   از وسایل دیداری استفاده کنید.

چه موقع باید مصاحبه را تمام کرد؟ یا مشاهدات را متوقف کرد. این مبتنی بر پاره ای ملاحظات تئوریک و عملی است. برخی از آنها عبارتند. تمام شدن منابع, اشباع مقوله ها, ظهور تنظیمات و قواعد(احساس یکی بودن. اگر به این رسیدیم که اطلاعات جدید بسیار دور از هسته اصلی مقولاتی است که تاکنون پیدا شده اند و به صورت مفیدی به مقولات اضافی مفید کمک نمی کند می توان از ادامه مصاحبه خود داری کرد.

مدیریت داده ها

از همان مصاحبه اول شروع به کدگذاری کنید. این کد ها می توانند کلمات, حروف, اعداد, عبارات, رنگ ها و یا ترکیبی از آنها می باشند. شما ممکن است در اولین مصاحبه احساستان این باشد که مقولات یادتان است ولی بعد از ده مصاحبه و گذشت چند ماه همه چیز از یادتان خواهد رفت./173

درست از همان موقع که مصاحبه می کنید و آن ها را خودتان یا کسی دیگر پیاده می کند, شرح و تفسیر را آغاز کنید. در حاشیه مصاحبه ها یا در یادداشت هایتان این کار را انجام دهید این مرحله ای است که بعدا به تحلیل شما بسیار کمک می کند./174

حتما یک مجموعه درست کنید که همه اطلاعاتتان در آن جمع شود و در عین حال سازماندهی شده باشد. هیچ چیز بدتر از این نیست که داده های محقق گم شود. بهتر است از ابتدا فایل الکترونیکی و یا هارد کپی از داده هایتان داشته باشید.

چگونگی تحلیل داده ها

تحلیل داده ها کاری به مراتب سخت تر از گردآوری آنهاست. به نظر من رفتن به کلاس هم انسان را قادر به تحلیل داده ها نمی کند بلکه باید عملا درگیر و وارد آن شد. این کار استقرایی و تطبیقی است یعنی همان چیزی که گلاسر و استراوس(1967) بر آن تاکید داشتند البته در نظریه مبنایی، ولی به نظر من در همه انواع آن باید این کار ا انجام داد.

هدف تحلیل داده ها

فرایند تحلیل داده ها با هدف معنی بخشیدن به داده ها انجام می شود. این کار مستلزم  تحلیل, تقلیل و تفسیر شنیده ها و مشاهدات محقق است. تحلیل داده ها فرایندی پیچیده است که مستلزم رفت و برگشت بین قطعات عینی داده ها  مفاهیم انتزاعی, بین استدلال قیاسی و استقرایی,  بین توصیف و تفسیر است. این معانی یا ادراکات یا بینش ها یافته های یک مطالعه را تشکیل می دهند. یافته ها می توانند در شکل تحلیل های توصیفی , تم ها یا مقولاتی که از دل داده ها در آمده اند باشند یا در شکل الگو ها و نظریه هایی که داده ها را تشریح می کنند. هر یک از این اشکال سطوح مختلف تحلیل را نشان می دهند که گستره آنها از توصیف های ساده عینی  تا انتزاعات منتهی به ساخت نظریه در سطوح بالا ست./176

در تحلیل داده ها شما با واحد هایی سرو کار دارید که باید آن ها را به مقولاتی تقسیم کنید. این واحد ها باید واجد اطلاعات باشند و تفسیر بردار باشند. در مقام مثال فرض کنید که شما یک مغازه مواد غذایی دارید که در آن 200 نوع مواد غذایی است. شما در این فروشگاه غله دارید که وقتی با پرتقال آن را مقایسه می کنید از یک جنس نیستند. خوب حالا شما دو دسته دارید که آیتم بعدی شما در داخل یکی از این ها قرار می گیرد یا ممکن است قرار نگیرد.  با ادامه این فرایند به انتخاب شما آیتم ها در مقولات قرار می گیرند. ممکن است شما آن ها را به مقولات مواد تازه, منجمد, کنسرو شده یا بسته بندی شده تقسیم کنید. یا ممکن است شما بر اساس رنگ, وزن یا قیمت آن ها را تقسیم کنید. یا آن که بر اساس مقولاتی که در عرف فروشگاه معمول است مانند گوشت, لبنیات, مواد تولیدی,مواد کنسروی و .. تقسیم کنید. خود این مقولات زیر شاخه هایی دارند مثلا مواد تولیدی مقولاتی مانند میوه ها سبزیجات و میوه ها خود شامل مرکبات و غیر مرکبات, بومی و غیر بومی و .. دارند. از خلال مقایسه این انگاره ها به صورت استقرایی انگاره ها پیدا می شوند.

فرایند گام به گام تحلیل

در این بخش از مقوله سخن می گوییم که در بسیاری از متن های مرتبط با تحلیل داده ها سرو کار دارد.. از نظر من مقوله همان تم, الگو, یافته یا پاسخ پرسش تحقیق است. مهمترین نکته این است که قبلا هم گفتم تحلیل داده ها باید همزمان با گردآوری آن ها انجام شود./178

ساخت مقوله

پس از اولین مصاحبه یا مشاهده , در کنار یادداشت خود شروع به کدگذاری آزاد  می کنید . مثل همان کاری که در فروشگاه خوار بار فروشی انجام شد. در این کار شما ممکن است از همان عبارات مصاحبه شونده استفاده کنید. نمونه ای از مصاحبه با زنی که بیکار بود و یک زن موفق تاجر شده بود در ص 179 به همراه کدگذاری آن آمده است. در این مصاحبه , زن تاجر می گوید که من موقعی که دستیار فروشنده بودم رفتار های او را کپی می کردم مثل لبخند زدن به خریدار, از خواهرم که تجربه بیشتری داشت یاد می گرفتم,  از طریق عمل برخی چیز ها را یاد گرفتم. زنان دیگر که شغلی مشابه من داشتند در حین مسافرت چیزهایی به من یاد دادند. خوب در کنار این مصاحبه مفاهیمی مانند کپی کردن از دیگران, خواهر, دانش مشترک(common sense) , زنان دیگر, از طریق کدگذاری به دست آمده است که این کار همان کدگذاری آزاد است و ممکن است شما مقوله ای بسازید که به آن کدگذاری محوری می گویند یا کد گذاری تحلیلی و مقوله ای با عنوان " یادگیری از دیگران" بسازید. پس از این که مصاحبه دوم را انجام دادید. شما شروع به کد گذاری آزاد آن می کنید و در حالی که در ذهن مقولات قبلی را دارید مجددا به کدگذاری این مصاحبه می پردازید . مقولات از نظر گلاسر و استراس حیاتی متفاوت از داده ها دارند و توسط محقق ساخته می شوند.181/

طبقه بندی مقولات و داده ها

شما در جریان تحقیق مقولات خود را بازنگری می کنید و آنهایی را که جامعترند و بیانگرترند انتخاب می کنید. هر مقوله ای می تواند زیر مقوله داشته باشد. می توانید در یادداشتی جداگانه مقوله ها را بنویسید. مقوله های یادگیری از عضو خانواده(خواهر), یادگیری از زنان دیگر و امثال اینها در نهایت در ذیل مقوله یادگیری از دیگران در مصاحبه با زن تاجر قرار گرفت.

هر یک از داده ها در ذیل مقولات مربوط به آنها قرار می گیرند. می توانید از فایل های رایانه ای برای این کار استفاده کنید داده های یک مقوله را در داخل آن قرار دهید. البته بهتر است هر داده را با اسم مصاحبه شونده و یا شماره ای مشخص کنید که بعدا اگر خواستید به اصل مصاحبه مراجعه کنید بتوانید این کار را با سهولت انجام دهید.

در مرحله ای که شما کار  استقرایی تان تمام شد، پس از آن شما به مقولاتی دست می یابید و تصویر روشنتری از کار پیدا می کنید. در این مرحله کار قیاسی انجام می دهید و باید ببینید این مقولاتی که ساخته اید با داده های شما تطبیق دارند یا نه. این جریان رفت و برگشت میان این دو  روش است.د رمدل زیر فرایند منطق تحلیل داده ها نشان داده شده است./183

آغاز                                       کاملا استقرایی                      کشف

نیمه راه                                 استقرایی و قیاسی(هردو)         کشف و تایید

خاتمه                                   اصولا قیاسی                           آزمون و تایید

نامگذاری مقوله ها

نامگذاری مقوله ها را می توان از طریق سه منبع انجام داد: خود محقق, مشارکت کنندگان تحقیق, ادبیات تحقیق. گرفتن ایده از مشارکت کنندگان مانند این که در تحقیقی کارمندان بیمارستانی که اطفال دارای مشکلات حاد را نگهداری می کرد والدین را به سه دسته خوب, نه چندان خوب و مشکل ساز تقسیم می کردند.  ادبیات تحقیقات قبلی هم می تواند منبع مقوله سازی باشد ولی این کار به نظر استراس و گلاسر موجب آن می شود که در قید این مقولات بمانید و نتوانید به مقوله سازی های جدید بپردازید و عملا تولید ایده و نظریه صورت نگیرد. مقولاتی که ساخته می شوند باید معیار های زیر در باره آن ها مراعات شود.

1.    مقولات باید پاسخگوی پرسشهای تحقیق باشند.

2.    مقولات باید جامع باشند به نحوی که همه داده های مهم و متناسب در یک مقوله یا زیر مقوله قرار بگیرد.

3.    مقوله باید منحصر به فرد باشد. یک داده باید در یک مقوله قرار گیرد و در چند مقوله واقع نشود.

4.    مقوله باید حساس باشد. نامگذاری مقوله باید در حد امکان در باره داده حساس باشد و فرد بیرون از تحقیق معنی آن را متوجه شود.مثلا  مقوله زمان به اندازه مقوله مدیریت زمان معنی دار نیست.

5.    مقولات باید کاملا همخوان باشند. مثلا در همان مثال فروشگاه مواد غذایی نباید اقلام را به تولیدی, کنسرو شده و میوه تقسیم کرد. چون کنسرو و میوه خود قلم تولیدی محسوب می شوند.

فرضیات و سؤالات تحقیق

·                  قدرت تصور در انسان یکی از ویژگیهای مهم می باشد این قدرت به فرد امکان می دهد تا در مورد موضوعات مختلف بیاندیشد، حدس بزند، تصویر ذهنی ایجاد کند و راه حل های  مختلف پیشنهاد کند. در تحقیق به روش علمی که حول محور یک مسئله یا مشکل صورت می پذیرد، از این قدرت تصور و حدس ذهنی برای تدوین یک یا چند فرضیه برای نتیجه تحقیق استفاده می شود. از این رو می توان فرضیه تحقیق را یک حدس علمی یا پیش داوری دانست که بوسیله ی جمع آوری حقایقی که منجر به قبولی یا رد آن فرضیه می شود مورد آزمایش قرار می گیرد. به عبارت دیگر فرضیه را راه حل پیشنهادی محقق برای مسئله تحقیق و یا نتیجه تحقیق دانسته اند.

·                  گاهی اوقات از یک فرمول برای بیان فرضیه استفاده می شود، بدین شکل که:" اگر چنین و چنان رخ دهد چنین و چنان خواهد شد" . این تعبیر ساده و روان به محقق امکان می دهد تا بتواند در جریان تدوین مسئله تحقیق خود، فرضیه ای مناسب که به طور قطعی با کل پژوهش او در ارتباط خواهد بود، بیان نماید. نکته با اهمیت  در اینجا آن است که محقق باید دقت نماید که در جریان انجام تحقیق ، او صرفا" قصد آزمایش فرضیه را دارد نه اثبات آن ، البته چنانچه در پایان تحقیق ،نتایج ، حاکی از اثبات فرضیه او بود می تواند آن موضوع به شکل یک بحث علمی مورد عنایت قرار دهد.

·                   در هنگام بیان فرضیه محقق به بررسی روابط بین متغیرها می پردازد. به طور متداول این بیان به سه شکل صورت خواهد گرفت:

 بررسی رابطه علت و معلولی بین دو یا چند متغیر مثال: سیگار کشیدن باعث سرطان ریه می شود.

تمرینات منظم باعث کاهش درد کمر می شود

§                   بررسی همبستگی و شدت آن بین دو یا چند متغیر (مثال: افزایش دریافت کالری توسط مادر در دوران بارداری باعث ازدیاد وزن کودک به هنگام تولد می گردد.

§                  بین معدل نمره ورودی به دانشگاه با معدل نیمسال اول تحصیلی دانشجویان رابطه مثبتی برقارار است)

§                   بررسی و مقایسه میزان تفاوت تاثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر(مثال: بین نمرات درک خواندن دردوگروه ناشنوا و شنوا تفاوت وجود دارد.

§                  افراد آموزش دیده بهتر از افرادی که آموزش ندیده اند ، دستورات ایمنی را رعایت می کنند).

·                  محقق برای تهیه فرضیه مناسب تحقیق عمدتا از منابع علمی در اختیار خود کمک خواهد گرفت. یافته های علمی قبلی که در زمینه موضوع تحقیق انجام گرفته است یکی از منابع اصلی برای تهیه فرضیه است. همچنین تجربیات شخصی فرد محقق می تواند نقش مهمی را در این زمینه ایفا نماید. گاهی اوقات فرضیه هائی مبتنی بر خیال و با مطالب غیر علمی، الهامات و پیشنهادات غیر عادی هم مطرح می شود که در برخی موارد به نتایج خوبی نیز نائل گردیده است. (مثال: فرضیه سفر به ماه، زیر دریائی و....)

·                  بیان یک فرضیه ممکن است به شکلی مثبت انجام شود که در آن رابطه بین دو یا چند متغیر یا تفاوت بین آنها بصورت احتمالی وبه شکل خبری مثبت بیان می شود.

·                   گاهی در فرضیه  منکر وجود رابطه بین متغیرها شده و آنرا به شکل جمله خبری منفی بیان ی نمایند.

·                  ممکن است در فرضیه موضوع به شکل  ضمنی مطرح شود.

·                  ملاکهای مختلفی برای یک فرضیه خوب برشمرده اند که مهمترین آنها عبارتند از:

§                   روش ، معین و مشخص

§                   داشتن حدود مشخص ،کوتاه و مختصر

§                   قابلیت اندازه گیری داشتن

§                   قابل فهم بودن (تعریف مناسب و خوب)

§                   بیان بر اساس تئوری ها و نظریه های موجود

مرتبط بودن با عنوان تحقیق

·                  یک نکته قابل توجه در مورد دانشجویان بویژه در دوره های کارشناسی ارشد آن است که در نوشتن فرضیه برای طرح تحقیق خود دچار این چالش  می شوند که آیا در طرح تحقیق نیز باید " فرضیه آماری صفر یا خنثی (H0) " و نیز" فرضیه تحقیق یا ( H1 ) " را بنویسند یا خیر؟ پاسخ آن است که در طرح تحقیق صرفا نیاز به نگارش " فرضیه تحقیق " وجود دارد وبه " فرضیه آماری خنثی یا صفر" که در آن هرگونه تفاوت یا تغییری رد می شود نداریم. در حالیکه در" فرضیه تحقیق " پیش بینی و جهت گیری محقق نشان داده می شود. نکته دوم و ضروری آنکه " فرضیه تحقیق " را به دوگونه می توان نوشت:

·                   فرضیه دو دامنه: که اختلاف را بدون در نظر گرفتن سمت و جهت آن بیان می کند. (مثال: بین دختران و پسران در معدل نمره ورودی به دانشگاه تفاوت وجود دارد.

·                  نگرش افراد نسبت به انواع مختلف معلولیت متفاوت است)

·                   فرضیه یک دامنه : که جهت گیری محقق را در نوع تفاوت بیان می کند. (مثال: نمرات دختران از نمرات پسران در درس های خواندنی بیشتر است.

·                  کارکنان اداراتی که تماس و ارتباط بیشتری با معلولان دارند دارای نگرش مثبت تری می باشند)

·                  لازم است به ذکر است که مطالعات تحلیلی و تجربی به طور اصولی نیازمند به داشتن فرضیه هستند و این یک الزام منطقی است لیکن در مطالعاتی که صرفا به صورت توصیفی انجام می شوند نیازی بداشتن فرضیه نیست بلکه در این گونه موارد از سوالات مهم برای تدوین آنچه باید مورد اندازه گیری قرار گیرد استفاده می نمائیم.

فرضیه و سوالات مهم عمدتا از اهداف تحقیق حاصل می شود بویژه در مورد سوالات مهم باید دقت نمود که با دقت در هدف نوشته شده باید سوالاتی را تهیه نمود که با پاسخ بدانها بتوانیم به هدف موردنظر دست پیدا کنیم. بدیهی است در مورد تحقیقات تجربی و تحلیلی که معمولا حول یک سوال مشخص و رسیدن به پاسخ آن انجام می شود. فرضیه ما هم در همان مسیر و در پاسخ به سوال تحقیق تدوین خواهد شد. نکته حائز اهمیت در نوشتن سوالات مهم آن است که باید دقت نمائیم در حد ضرورت سوالات را مطرح نمائی و چه جزئیات سوالات باید در برگه پرسشنامه یا برگه مشاهده و یا برگه مصاحبه که بعدا توضیح خواهیم داد آورده شوند. (مثال:   در حال حاضر نوع نگرش مردم جامعه نسبت به افراد معلول چگونه است ؟

  چه عواملی بر نوع نگرشها تأثیر دارند ؟

  آیا نوع نگرش مردم با میزان تحصیلات آنها ارتباطی دارد ؟

  آیا نوع نگرش مردم با جنس آنها ارتباطی دارد ؟

  برخورد جامعه با افراد معلول چگونه است ؟

   آیا نوع نگرش مردم با سن آنها ارتباطی دارد ؟

  باورهای غلط مردم نسبت به علت ایجاد معلولیت چیست و این باورها از کجا منشأ می گیرند ؟

  عقیده مردم در خصوص لزوم استقلال و مشارکت اجتماعی معلولین چیست ؟

  مردم تا چه اندازه به ایجاد فرصتهای برابر برای معلولین اعتقاد دارند ؟

  نظر مردم راجع به امکان آموزش و توانبخشی معلول در منزل و در جامعه چیست ؟ )

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها:

·                  مفهوم و متغیر دو عنصر هستند که در اغلب تحقیقات حضوری تام و تمام دارند. در تحقیق به روش علمی یکی از حساسترین اقدامات تعریف صحیح و مناسب از این دو عنصر می باشد. اهمیت کار در این مرحله به صورتی است که لازم است با توجه به ویژگی های تحقیق به روش علمی دو گونه تعریف بدست می دهیم. تعریف شرحی و تعریف علمی و این دو تعریف را در مورد هر دو عنصر باید ارائه کرد. تفاوت بین مفهوم و متغیر در یک تحقیق شاید بسیار ظریف باشد. منظور از مفهوم آن عنصری از تحقیق است که محقق قصد اندازه گیری آن را ندارد لیکن باید برای سایرین به طور مشخص آنرا تعریف نماید تا دیگران منظور و مقصود محقق را از آن واژه یا مفهوم درک نمایند و متغیر آن عنصری است در تحقیق که محقق دقیقا قصد اندازه گیری آنرا دارد و ضروری است دیگران درک مشخصی از آن بر اساس تعریفی که محقق ارائه می کند داشته باشند.

·                  از همین جهت است که هم در تعریف مفاهیم و هم در تعریف متغیرها به دو گونه از تعریف روبرو هستیم. تعاریف شرحی عمدتا از لغت نامه ها ، دائره المعارف ها ، کتاب های مرجع و کتب درسی و... اقتباس می شود و تنها عنصر مورد نظر را تعریف نظری یا تئوری می نماید. به عبارت دیگر تعریف یک مفهوم بوسیله مفاهیم دیگر که معمولا از مطالعات و نظریه های موجود نشات می گیرد و با بیانی علمی ارائه می شود.بدیهی است در هنگام تعریف ذکر منبع مورد استفاده ضرورتی اجتناب ناپذیر است.  اما در تعاریف عملی که به طور مشخص بر عهده محقق قرار دارد محقق آنچه را که از این عنصر در این تحقیق خاص مد نظر دارد بیان می کند. به بیان دیگر محقق به مشخص ساختن و تعریف نمودن آن متغیر و تعین کردن عملیات و معیارهای تجربی که برای اندازه گیری و سنجش آن لازم است می پردازد.

·                  تعریف متغیر : متغیر مشخصه یک عنصر پدیده موجود زنده و یا هر چیزی است که قابلیت تغییر داشته و می تواند مقادیر مختلفی را بپذیرد. آنچه اهمیت دارد آنکه باید دقت شود در هر تحقیق ما متغیرهای خاص خواهیم داشت و اینگونه نخواهد بود که همه آنچه در یک مطالعه بعنوان متغیر حضور دارند برای تحقیق نامطلوب است. از سوی دیگر نوع متغیر علیرغم مشابه بودن عنوان از یک مطالعه به مطالعه دیگر ممکن است متفاوت باشد.

·                  متغیر را براساس عوامل مختلف به گونه های متفاوتی تقسیم بندی می نماید:

·                  چنانچه اهداف تحقیق مد نظر قرار گیرند 2 گونه متغیر خواهیم داشت:

·                   متغیر مستقل: آن متغیری است که محقق تاثیر آن را بر سایر متغیرها مورد سنجش قرار می دهد.

·                   متغیر وابسته: آن متغیری است که متغیر مستقل بر روی آن اثر می کنند.

·                   متغیر زمینه ای (جمعیت شناسی یا دموگرافیک):در مطالعات بر روی جوامع انسانی برخی متغیرهای وابسته به جمعیت حضور دارند که سنجش آنها به نحوی مورد استفاده ما خواهد بود. این متغیرها خصوصیات جامعه مورد مطالعه را به نحوه مطلوبی توصیف می کنند. 

·                   متغیر مداخله گر: آن متغییری است که بر روی رابطه علت معلولی بین دو یا چند متغیر تاثیر می گذارد و باعث قوی یا ضعیف شدن رابطه بین متغیرها از حد واقعی آنها می شود.

·                  اما شکل دیگر بر اساس خصوصیات متغیر تقسیم بندی صورت بگیرد:

·                   متغیر کمی: و آن متغیری است که با عدد نمایش داده می شود. بدیهی است این متغیر همچون تقسیم بندی معمول در اعداد به دو دسته متغیر گسسته و پیوسته تقسیم خواهد شد که متغیر پیوسته مقادیر کسری را هم می پذیرد ولی گسسته این امکان را ندارد.

·                  متغیر کیفی: این متغیری است که کیفیت صفات با آن معرفی می شود.

·                   متغیر مرکب: متغیری را که از ترکیب دو یا چند متغیر به وجود می آید می نامند. 

·                  در همین جاست که تعریف متغیر آنهم به شکل عملی یا کاربردی ضرورت پیدا می کند. تعریف عملی باید بر اساس ملاکهایی صورت بگیرد که مهمترین آنها عبارتند از:

·                   قابلیت انجام داشته باشند

·                   دقیق و مشخص باشند

·                   قابلیت اندازه گیری داشته باشند

همبستگی

 در مطالعه میزان و نوع ارتباط بین دو متغیر بر حسب این که دو متغیر از چه رده ایی باشند یکی از سه ضریب همبستگی زیر مورد استفاده قرار می گیرد :

 1-     ضریب همبستگی خطی پیرسن

2-     ضریب همبستگی کندال

3-     ضریب همبستگی اسپیرمن

 ضریب همبستگی خطی پیرسن ، میزان ارتباط خطی دو متغیر کمی را می دهد. ضریب همبستگی کندال ، میزان ارتباط بین دو متغیر  رتبه ای و اسمی را می دهد .از ضریب همبستگی اسپیرمن برای تعیین میزان ارتباط  بین دو متغیر رتبه ایی استفاده می شود .

همبستگی جزیی

در مورد متغیر های  کمی نوع خاصی از همبستگی موسوم به همبستگی جزیی نیز تعریف می شود .بیشترین کاربرد همبستگی جزیی  در رگرسیون است . گیریم  x، y z ،  سه متغیر کمی باشند ، ممکن است بخشی از رابطه بین x، y با رابطه بین x، z

مشترک باشد .و قتی گفته می شود همبستگی جزیی x، zدر حضور y بدان معنی است که اگر میزان ارتباط  y، z را بدانیم آن گاه با در نظر گرفتن سهم ارتباط y، z دو متغیر x، z به چه میزانی با هم ارتباط دارند

درجه آزادی df

مفهوم درجه آزادی را با یک مثال ساده توضیح می دهم من هم با این مثال ساده این مفهوم را درک کردم فرض کنید در یک اتاق که چهار دیواری قصد رنگ کردن اتاق را داشته باشیم خوب ما این توانایی را نداریم که چهار دیوار را همزمان با هم رنگ کنیم چون ما داری چهار دست نیستیم

پس می توانیم از 4 دیوار یکی را انتخاب کنیم پس درجه ازادی ما 3=1-4 است چرا ؟

چون ازادی عمل انتخاب یکی از 4 تا است برای 3 دیوار بعد 2 درجه ازادی داریم

امیدوارم با این مثال گیجتون نکرده باشم پس این مطلب پایین که علمی تر بیان کرده کمک بگیرید

صاحبنظران علم آمار به یکی از دو گونهء زیر درجه آزادی را توضیح می دهند:

1. تعداد درجه های آزادی همواره برابر است با تعداد مشاهدات منهای تعداد رابطه های ضروری که بین این مشاهدات وجود دارد

۲. تعداد درجهء آزادی همواره برابر است با تعداد مشاهدات اصلی منهای تعداد پارامترهائی که با استفاده از مشاهده های مزبور برآورده شده اند.

و هیشه این طور نیست که درجه ازادی برابر تعداد مشاهدات یکی کمتر شود و بسته به محدودیت های که عمال میشه به تعداد محدودیت ها کم میشود

چگونه از پروپوزال خود دفاع نماییم؟

برای دفاع از پروپوزال دانشجو باید بر محتوای پروپوزال تکمیل شده تسلط داشته باشد. لذا پیشنهاد می شود که برای یک ارایه مناسب در جلسه دفاعیه یک پاورپوینت از اطلاعات اساسی طرح تحقیق در حداکثر 15 اسلاید در محورهای زیر تهیه نمایید و به تعداد داوران در شکل دستی(سه اسلاید در هر صفحه) توزیع نمایید. در این شکل شما حداکثر برای هر داور 5 صفحه از اطلاعات ناب خود در خصوص طرح تحقیق را آماده می کنید و ضمن تسلط بیشتر در ارایه توضیحات، از همراهی بیشتر آنها نیز برخوردار خواهید شد. ضمن این که هر یک از تغییرات اصلاحی و پیشنهادی داوران را می توانید در مقابل اسلاید های مربوطه بنویسید و آن را در فرصت مناسب اجرا کنید. برای تهیه اسلایدهای دفاع از پروپوزال یا طرح تحقیق از محورهای زیر استفاده کنید.

1. معرفی: شامل نام دانشجو، عنوان، اساتید راهنما و مشاور پیشنهادی در یک اسلاید

2. معرفی متغیرها: تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای مورد بررسی در یک اسلاید

3. بیان مساله: حداکثر در 4 محور و با ارایه پرسش اصلی(5خط) در یک اسلاید

4. اهمیت و ضرورت تحقیق: حداکثر در 5 محور (5خط) در یک اسلاید

5. ادبیات پیشینه: در سه محور : نتایج تحقیقات داخلی، خارجی و نظریه ها در سه اسلاید

6. اهداف تحقیق: در دو بخش هدف کلی و اهداف ویژه در دو اسلاید

7. فرضیه ها یا سؤالات: فرضیه یا سووال مطرح می شود در یک اسلاید

8. جامعه و نمونه: معرفی جامعه و روش نمونه گیری و تعداد نمونه منتخب در یک اسلاید

9. روش تحقیق: معرفی روش تحقیق منتخب و دلیل انتخاب آن در یک اسلاید

10. روش های آماری: معرفی روش های آماری منتخب و دلیل انتخاب آنها در یک اسلاید

11. ابزار جمع آوری اطلاعات: معرفی ابزار جمع آوری و شیوه جمع آوری اطلاعات در یک اسلاید

12. جدول زمان بندی انجام کار: ارایه جدول زمان برای برای تحقیق تا پایان کار در یک اسلاید

انواع مقاله علمی

 1. مقاله علمی پژوهشی .  چنین مقاله ای برخاسته از پژوهشی نوین است که مؤلف خود انجام داده است. طرح اندیشه ای نو، بازپرسی از مسئله ای پیشین با رویکردی متفاوت ، یا نقد علمی پژوهشی که قبلاً صورت گرفته ولی بخش یا بخش هایی از آن جای تأمل دارد. در این نوع مقاله – خواه طرح مسئله ای نو باشد یا نگاهی متفاوت به مسئله ای پیشین – رعایت قواعد اخلاقی حکم می کند که دفاع از نوبودگی طرح یا نگرش ، در قیاس با آنچه قبلاً انجام شده با نهایت سعه صدر و حفظ حرمت اندیشه یا نگرش پیشینیان صورت گیرد. هر گونه کوچک نمایی دیگران و بزرگ نمایی خویش رفتاری غیر اخلاقی تلقی می شود. اگر بپذیریم که طرح اندیشه نو یا بازنگری مسئله ای پیشین ، بدون حضور آن "پیشینه ها" ناشدنی است و هیچ حرکت علمی بدون تکیه بر تلاش های پیشینیان روی نمی دهد، رویکرد سپاس گونه به آثار پیشین از ملازمه های اخلاقی کار نوین تحقیقی است.

2.    مقاله علمی ترویجی . مقاله ترویجی مقاله ای قطعاً علمی است که به دلایل مختلف از نظر ساختار و لحن با مقاله پژوهشی متفاوت است. نخستین دلیل این است که مخاطب مقاله ترویجی همترازان نیستند، یعنی در مراتب پایین تر از نظر نوع تخصص علمی قرار دارند.  به همین دلیل ، زبان و بیان خاصی اتخاذ می شود، ساختار ویژه ای را دنبال می کند، و از به کار بردن محاسبات پیچیدۀ آماری که برای آزمون فرضیه در مقاله تحقیقی صورت می گیرد پرهیز می شود. مراتب مخاطبان ممکن است دامنه گسترده ای را در بر گیرد: متخصصان رشته هایی به جز رشته اصلی موضوع مقاله: دانشجویان و دانش پژوهانی که در موضوع مورد بحث تحصیل و تتبع را آغاز کرده اند ، ولی هنوز به پختگی لازم نرسیده اند؛ و نهایتاً عامۀ باسواد علاقه مند به مباحث علمی. بنابراین، ترویجی بودن یک مقاله نه تنها وجه علمی آن را مخدوش نمی کند، بلکه مهارت استفاده از زبان علمی ساده و سالمی را می طلبد که خود مهارتی ستودنی و کمیاب است.  تدوین مقاله ترویجی هنری است که از تعاطی فهم زبان دشوار علمی و توانایی تبدیل آن به زبانی سالم و درعین حال مخاطب پسند حاصل می شود.

وجه برجستۀ اخلاقی در این نوع مقاله، استفاده از همه تدابیر زبانی و تصویری برای انتقال هر چه مطلوب تر اندیشه به مخاطبان پیش بینی شده است، و عدول از آن – که به اختلال در جریان ارتباط علمی می انجامد – بی توجهی به اصول اخلاقی در نگارش های علمی است.

3.    مقاله علمی مروری. این نوع مقاله به تحلیل کلان و ارزیابی انتقادی نوشته هایی می پردازد که قبلاً منتشر شده است. مؤلف مقاله مروری از طریق مقوله بندی، یکپارچه سازی، و ارزشیابی آثار پیشین، سیر پیشرفت پژوهش های جاری را در جهت روشن کردن مسئله ای مشخص دنبال می کند. مقالۀ مروری در عین رعایت مراحل مختلف مقالات علمی پژوهشی، به پی گیری اندیشه های خرد یا کلان مندرج در آثار پیشین می پردازد و بیشتر در پی کشف چگونگی رشد یک اندیشه در طول زمان و درعرصه های مختلف علمی است. مقاله مروری معمولاً به وسیلۀ نویسنده ای تهیه می شود که با متون و نوشته های رشتۀ خود کاملاً آشناست و به مسئله مورد بررسی نیز اشراف دارد. در واقع مناسب ترین فرد برای نگارش چنین مقاله ای، متخصص اهل تتبّع و مطالعه است که از نظر اطلاعات حوزۀ موضوعی خود نیز بهنگام باشد. چنین فردی را معمولاً به عنوان متخصص متون موضوعی(Subject Literature Specialist) می شناسند که با متخصص موضوعی(Subject Specialist) متفاوت است(حرّی ، 1388، ص 182-183).

یکی از نکات مهم اخلاقی در این نوع نگارش ، حفظ کلیۀ حلقه های انتقال اندیشه در طول زمان است. هر گونه حذف – به هر دلیل- در مسیر حرکت اندیشه ای خاص چیزی جز مسخ نقشه راه برای کشف و بازنمایی یک جریان علمی نیست. چنین حرکتی جفا به مولّدان علم، جفا به مخاطبان، و جفا به ماهیت علم تلقی می شود.

4. مقالۀ دایره المعارفی. دایره المعارف ها منطقاً ارائه دهنده اطلاعات پایه در زمینه های مختلف موضوعی هستند نه نویافته هایی که حاصل پژوهش اصیل باشد. به همین دلیل ، مقالۀ دایره المعارفی مبتنی بر اسناد و مدارک و منابعی است که پیشاپیش موجود بوده و مورد جست و جو و بازیابی قرار گرفته است. مستند بودن در مقالۀ دایره المعارفی حائز اهمیت فراوان است. زیرا هر پارۀ اطلاعاتی که در مقاله دایره المعارفی درج می گردد توسط سند و مدرکی از پیش موجود حمایت می شود.

  محتوای مقالۀ دایره المعارفی علی القاعده می بایست فارغ از ارزشگذاری و جانبداری له یا علیه اندیشه ای خاص باشد و بتواند تصویری از اطلاعات موجود در یک زمینه را عرضه کند؛ و هرگاه گرایش به جهت ویژه ای دارد، در واقع، تجلّی این گرایش می باست از سرجمع اسناد و مدارک حاصل آمده باشد نه از تمایلات ذهنی نویسنده.

   منابع مقالۀ دایره المعارفی نیز می بایست از جامعیت برخوردار باشد تا از یک سونگری مباحث مقاله پرهیز شود. منابع گردآمده باید حاوی نظرگاه های متفاوت و حتی متعارض باشد. از لحاظ کیفی نیز اعتبار مؤلفان منابع، اصالت منابع، انصاف و بی طرفی نویسندگان در برخورد با حقایق دارای اهمیت است(حرّی، 1388، ص 186-188).

   تفسیر نادرست از مطالب اخذ شده از منابع، ندیده گرفتن منابعی که حاوی اندیشه های متفاوت با باورهای مؤلف مقاله است، بی دقتی در رعایت همه جانبگی در منابع، و نسبت دادن نادرست اندیشه ای به منبعی پیشین، از جمله مصادیق بی اخلاقی در نگارش مقالۀ دایره المعارفی است.

5. مقالۀ همایش. مقاله ای که برای ارائه در همایش های علمی تدوین می شود از لحاظ ساختار و محتوا مشابه مقاله مجله است، یعنی همه اصول دربارۀ آن صادق است، خصوصاً بر نوآورانه بودن آن تأکید می شود. امّا آنچه آن را از مقاله مجله متفاوت می کند دو وجهی بودن آن است. وجهی از آن روایتی است که قرار است در همایشنامه(Proceedings) به چاپ برسد  و وجه دیگر آن روایتی است که باید در حضور جمع ارائه شود. تفاوت این دو از لحاظ حجم و نوع پردازش است. روایت چاپی ممکن است از حجم بیشتری برخوردار باشد، چون مطالعۀ آن در فراغت بیشتری توسط علاقه مندان صورت می گیرد. امّا در روایتی که برای ارائه آماده می شود، ناگزیر باید نکاتی را رعایت کرد که از اهمیت بسزایی برخوردارند:

1. سازگار کردن متن با مدت پیش بینی شده. کمتر همایشی است که برای سخنرانان مدت معین و محدودی را مشخص نکرده باشد. توجه به مدت پیش بینی شده خود امری اخلاقی است، زیرا هم حاکی از انضباط سخنران است و هم نشان دهندۀ حرمتی است که وی برای وقت سایر سخنرانان و نیز حاضران در همایش قائل است. بنابراین ، نباید تصوّر کرد که آنچه او قرار است عرضه کند چنان از اهمیت برخوردار است که باید ناگزیر همگان به آن تن دهند و اوقات اضافی را تحمّل کنند. این در واقع بی اهمیت شمردن موضع سایر سخنرانان است. علاوه بر این ، "مفید و مختصر" سخن گفتن خود هنری است که به مراتب والاتر از پرگویی و نادیده گرفتن حق دیگران است. این هنر با تمرین و ممارست برای سخنران حاصل می شود.

  معمولاً پیش بینی می کنند که متنی که برای 10 دقیقه سخنرانی تهیه می شود باید متشکل از حدود 1000 کلمه (تقریباً چهار صفحه تایپ شدۀ بیست سطری ) باشد. هر گاه این رقم را ملاک قرار دهیم، می توان برآورد کرد که برای 20 دقیقه سخنرانی 2000 کلمه ، و برای 30 دقیقه سخنرانی 3000 کلمه کافی است. اگر قرار است در خلال سخنرانی از پاور پوینت یا اسلاید نیز استفاده شود، زمان آن را نیز باید برای رعایت مدت پیش بینی در نظر گرفت.

 به منظور رعایت زمان اختصاص یافته به سخنرانی، معمولاً توصیه می کنند که سخنران ، متن خود را درست با همان وضعیتی که در نظر دارد – یعنی همراه با استفاده از فنون تصویری – با صدای بلند و به صورت شمرده تمرین کند، تا با حذف آنچه ضروری به نظر نمی رسد، بتواند در چارچوب زمان تعیین شده ، کار خود را عرضه کند.

2. استفاده از تدابیر تصویری. یکی از فنونی که امروزه در ارائه سخنرانی ها حائز اهمیت است استفاده از پاورپوینت است. توجه به چگونگی استفادۀ درست از این ابزار نکته قابل توجهی است که کمتر رعایت می شود. پاورپوینت به این دلیل اهمیت دارد که مخاطبان حاضر در همایش بتوانند آنچه را نمی توان از طریق سخنرانی بیان کرد به صورت تصاویری قابل رؤیت به حاضران منتقل شود که عمده ترین آنها جدول ها، نمودارها، و سایر تصاویر است. در انتقال متن ، دست بالا باید به سرفصل های بحث جهت بازنمود تصویری بسنده کرد. نامناسب ترین نوع استفاده از پاورپوینت ، درج کامل متن به صورت تصویری است . این امر سبب می شود که توجه حاضران بیشتر معطوف به نوشته های نقش بسته بر پرده جلب شود، و حال آنکه سخنران باید بتواند با ارائه درست سخنرانی و استفاده از فراز و فرودهای سخن، مخاطبان را به موضوع بحث جلب کند . ارتباط شفاهی در سخنرانی دارای اهمیت است . بنابراین، از روخوانی متن نیز تا حدّ ممکن باید پرهیز کرد.

  باید توجه داشت که حاضران در همایش برای شنیدن سخنرانی گرد آمده اند، وگرنه خود قادرند متن نوشته را در خلوت خویش مطالعه کنند.

از کتاب: اخلاق انتشارات علمی

نوشته ی دکتر عباس حُرّی

استاد دانشگاه تهران

هدف و فایده پژوهش

درواقع از دو جزء ترکیب یافته : یکی درصدد پاسخ به این سوال است که میخواهی چه کنی؟ و دیگر پاسخگویی این پرسش است که چه سودی بر آن مترتب است؟ یا چه ضرورتی دارد؟ اولی را هدف تحقیق و دومی را فایده یا اهمیت پژوهش می نامند. پاسخی که به این سوال فرضی داده می شود برخاسته از دو بخش کاملا متفاوت پژوهشی است. هدف تحقیق ناظر بر حرکت اولیه تحقیق است و پژوهنده بر اسا س آن کار خود را آغاز می کند و درواقع گمشده خود را می جوید و حال آن که فایده یا اهمیت پژوهش ناظر بر نتایج مفروضی است که به هر تقدیر از فرایند پژوهش حاصل می شود.

  مثال:

هرگاه مسئله فرضی تحقیقی را با عنوان زیر درنظر بگیریم : "بررسی چگونگی دست یابی دانشجویان  کارشناسی ارشد حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد به منابع اطلاعاتی در سال تحصیلی 90-89" می توان دو جزء هدف و فایده را چنین بیان کرد: هدف تحقیق" کشف چگونگی دست یابی دانشجویان کارشناسی ارشد حسابداری واحد مشهد به منابع اطلاعاتی " ، و فایده یا اهمیت آن " آگاهی نسبت به رفتار دانشجویان کارشناسی ارشد حسابداری واحد مشهد در جستجوی منابع اطلاعاتی و نهایتا سیاستگذاری جهت تسهیل دستیابی آنان به متون و منابع یا برنامه ریزی نظام مجموعه سازی و خدمات " خواهد بود.

 •          توصیه : سرفصل " هدف و فایده" به دو سرفصل فرعی" هدف" و " فایده" تقسیم شود و این دو جداگانه مورد اشاره قرار گیرند. دو جزء هدف و فایده در دو بند ( پاراگراف) مستقل بیان شوند. دربخش هدف گاه از دو گروه اهداف سخن به میان می آید: یکی اهداف اصلی ( هدفی که کل تحقیق را پوشش می دهد و محور کار پژوهنده است)  و دیگری اهداف ویژه که تحت عنوان اهداف فرعی یا جانبی نیز از آن ها یاد می شود.

   اهداف پژوهش باید :

1-   از بطن مسأله استخراح شده باشند

2- واقع بینانه باشند

3- قابل دسترس باشند

4-  قابل اندازه گیری یا سنجش باشند.

    اهمیت اهداف پژوهش : متمرکز ساختن مطالعه  ، برآورد بودجه و زمان لازم برای اجرای طرح ،  ارزیابی طرح  ، انتخاب متغیرها و شیوه آنالیز داده‌ها  .

  خصوصیات و نگارش اهداف ویژه : صریح، روشن و بدون ابهام  ، قابل اندازه‌گیری  ، دارای زبان علمی ، استفاده از افعال عملی مانند تعیین،  مقایسه، محاسبه و...

معذرت خواهی

بابت مشغله کاری زیاد و کنکور دکتری زیاد نمی تونم بیام وب اما قول میدن حداکثر ظرف 48 ساعت جواباتون رو بدم!

پس چند بار یک ایمیل رو تکرار نکنید و الا مجبورم بفرستمتون جزو بچه بدها!

چگونه از پایان نامه خود دفاع کنیم؟

هرچند که تهیه پاورپوینت برای دفاع از پایان نامه در مجموع یک کار هنری و سلیقه ای است، اما تشریفات و ضوابط مشخصی برای آن وجود دارد. در نخستین گام باید توجه داشت که برخی دانشجویان به غلط، فکر می کنند که در پاورپوینت، می توانند توضیح مفصل ارایه دهند تا مخاطبین از روی آن بخوانند! باید دقت کنید که تعداد خطوط هر اسلاید پاورپوینت، بین 3 تا حداکثر 9 خط باشد و هر خط نیز به همین منوال، حداکثر تا 7 کلمه باشد(قانون 7×7). در هر اسلاید باید بر نقاط کلیدی و برجسته به صورت موجز، مفید و رسا اشاره کنید.

معمولاً هر دانشجو بین 25 تا 30 دقیقه فرصت دارد که کار خود را گزارش نماید و بین 5 تا 15 دقیقه به سووالات حاضرین پاسخ دهد. لذا تعداد اسلایدها را می توان بر اساس این وقت تنظیم کرد. معمولاً تعداد اسلایدهای مربوط به سخنرانی در این جلسات بین 25 تا 40 اسلاید می باشد.

لازم است که تمامی اسلایدها دارای شماره باشد تا اگر سووالی برای حاضرین پیش آمد بتوانند شما را به شماره اسلاید ارجاع دهند.

عناوین رایج در اسلایدها عبارتند از :

1. شناسنامه گزارش: شامل عنوان، نام اساتید راهنما، مشاور، دانشجو و تاریخ دفاع است. برای ارایه آن در یک اسلاید می توان از صفحه شناسنامه پایان نامه استفاده کرد.

2. مقدمه: شامل توضیحات مقدماتی برای ورود به بحث است. برای ارایه آن در یک اسلاید می توان از مقدمه فصل یک استفاده کرد.

3. بیان مساله: شامل چرایی انتخاب موضوع و بیان مساله اصلی برای تحقیق است. برای ارایه آن در یک اسلاید می توان از بیان مساله در فصل یک استفاده کرد.

4. ضرورت و اهمیت تحقیق: در یک اسلاید و به کمک این بخش در فصل یک تهیه می شود.

5. اهداف کلی و وی‍ژه: از اهداف تحقیق در فصل یک در یک تا دو اسلاید تهیه می شود.

6. فرضیه یا سؤالات: از فرضیه ها یا سؤالات فصل یک در یک اسلاید تهیه می شود.

7. ادبیات پیشینه: از فصل دوم در دو بخش داخلی و خارجی در دو اسلاید تهیه می شود.

8. روش شناسی تحقیق: شامل روش تحقیق، جامعه و نمونه،‌ معرفی روش نمونه گیری از فصل سوم و در دو اسلاید تهیه می شود.

9. روش آماری : معرفی روش آماری از فصل سوم در یک اسلاید می باشد.

10. یافته های تحقیق: ارایه یافته ها با جداول یا نمودار و توضیحات مناسب از فصل چهارم که تا 10 اسلاید قابل تهیه می باشد.

11. بحث و نتیجه گیری: از فصل پنجم و تا 6 اسلاید قابل ارایه می باشد.

12. پیشنهادهای برخاسته از تحقیق: از فصل پنجم در 2 اسلاید قابل ارایه می باشد.

13. پیشنهادهایی به سایر محققین: از فصل پنجم که در 2 اسلاید قابل ارایه می باشد.

14. سپاس: در یک اسلاید از توجه حاضرین تشکر می شود.

اقدامات لازم برای جلسه دفاع:

1. تکثیر چکیده پایان نامه بین حضار

2. تکثیر اسلایدهای پاورپوینت

3. کنترل ابزار و تجهیزات پیش از انجام سخنرانی دفاع

4. شمرده سخن گفتن و هماهنگی بین گفتار و اسلایدهای نمایش داده شده

5. برقراری ارتباط چشمی با حضار و سخنرانی با اعتماد بنفس و روی باز

6. پاسخ به سؤالات

7. پذیرایی به شکل و زمان مناسب

شاخص ها، اندیس ها و توسعه اندیسی

 

اندیس ها گزارشی کمی از کیفیت یک پدیده را ارائه می کنند. به عنوان مثال ضربان قلب و فشار خون، اندیس هایی از سلامتی هستند. اندیس ها اعتبار خود را از پشتوانه تئوریک خود و نیز میزان ارتباط آنها با پدیده مورد بررسی کسب می کنند. از این جهت ما اندیس های مناسب و نا مناسب را داریم. حتی در برخی موارد با اندیس های با اعتبار متغیر با زمان، جغرافیا و طبقه مواجه هستیم.

پشتوانه تئوریک

اندیس معرفی شده قبل از هر چیزی باید دارای پشتوانه منطقی باشد. از این جهت میزان فروش ماهانه شاید یک اندیس مناسب برای موفقیت یک مدیر باشد. اما نیازی به توضیح ندارد که اندیس تعداد مشتری های از دست رفته در ماه، نه تنها اندیس موفقیت نیست، بلکه معیاری از ضعف مدیر نیز هست.

مقیاس های اندازه گیری Measurement scales

    یک پژوهشگر متغیر ها را عملیاتی کند تا راهی برای سنجش کمیت مفاهیم ذهنی بیابد و بر پایه صفات خاصی که آن مفاهیم القا می کنند به مقایسه هایی بین پدیده های دنیای واقعی بپردازد ،این روش نسبت دادن اعداد برای بیان ویژگی های یک پدیده را اندازه گیری می نامند.

  زمانی که متغیرهای تحقیق شناسایی شدند، مشخص می‌گردد که اندازه‌گیری همه آنها (مقیاس اندازه‌گیری) به یک صورت ممکن نمی‌باشد.  

انواع مقیاس های اندازه گیری 

 مقیاس اسمی     Nominal scale  

مقیاس ترتیبی یا رتبه‌ای  ordinal scale

مقیاس فاصله ای      Interval scale

مقیاس نسبی        Ratio scale

مقیاس اسمی     Nominal scale

ویژگی‌ها صرفاً در مقوله‌ها رده‌بندی می‌شوند بی‌آنکه هیچ رابطه ریاضی بین مقوله‌ها ضرورت داشته باشند.

  کدگذاری کردن مثل   شاد و غمگین

ممکن است به هریک از طبقات عددی اختصاص یابد اما باید دانست که اعداد اسمی از نظم و ترتیب اعداد طبیعی پیروی نمی کنند و فاقد هرگونه ارزش کمی بوده و تابع قواعد ریاضی نیستند.این اعداد در واقع کد آن طبقات هستند

مثال

وقتی افراد از نظر وضعیت ازدواج به چهار طبقه : مجرد، متاهل ، طلاق گرفته و همسر مرده طبقه بندی می کنند، تعریف عملیاتی هرطبقه به ترتیب عبارتست از کسی که هنوز ازدواج نکرده( مجرد) ، کسی که یک یا چند بار ازدواج کرده و درحال حاضر همسر قانونی دارد( متاهل)، کسی که از همسر خود جدا شده و در حال حاضر همسر ندارد.( طلاق گرفته) و بالاخره کسی که همسر او فوت کرده و در حال حاضر مجرد است.( همسر مرده).طبقاتی که در بالا ذکر شده ممکن است به این صورت کد گذاری شود: مجرد(1) متاهل(2) طلاق گرفته(3) و همسر مرده(4)  . بدیهی است که در اینجا نمی توان گفت کسی  که از نظر (وضعیت تاهل) در طبقه (2) است. صفت مورد مطالعه وی دو برابر کسی است که در طبقه (1) قرار دارد.

مقیاس ترتیبی یا رتبه‌ای  ordinal scale

  در مقیاس رتبه ای نه تنها تفاوت کیفی متغیر ها مشخص می شود.( مانند مقیاس اسمی) بلکه برتری و یا کمتری مقدار ودرجه ، صفت مورد بررسی نیز نشان داده می شود. بدین معنا که افراد مورد مطالعه از نظر صفت مورد نظر، از بیشترین تا کمترین مقدار آن صفت درجه بندی و مرتبه هر فرد نسبت به دیگران مشخص می شود.

   مثال

  پنج ویژگی زیر را در مورد یک شغل بر حسب درجه اهمیت آن ها رتبه بندی کنید. برای مهم ترین عنصر عدد1  را در نظر بگیرید و آن ها را به ترتیب با اعداد 1و2و3و4و5 رتبه بندی کنید.

  1- ایجاد ارتباط با دیگران

  2- به کارگرفتن مهارت های مختلف

 3- انجام کل کار از ابتدا تا انتها

  4- خدمت به دیگران

  5- کارکردن به صورت مستقل

  این مقیاس نه تنها می تواند تفاوت میان مقوله ها رامشخص کند ، بلکه ترتیب تفاوت ارجحیت هر مقوله را از نظر پاسخگویان مشخص می سازد.اما به هر حال مقیاس ترتیبی قادر به تعیین مقدار تفاوت بین رتبه های داده شده نیست.به طور مثال  در ویژگی های شغل ، اولین ویژگی ترجیحی ممکن است با تفاوت جزئی از دومین ترجیح مشخص شده باشد. در حالی که سومین ویژگی شاید با تفاوت بسیار زیاد نسبت به چهارمی مشخص شده باشد.

  مقیاس فاصله ای      Interval scale

 این مقیاس از مقیاس های قبلی کامل تر است.در این نوع اندازه گیری ، نه تنها افراد از نظر صفت مورد مطالعه طبقه بندی می شوند و رتبه هر فرد تعیین می شود بلکه تفاوت هر فرد از فرد دیگر را نیز می توان تعیین کرد.در این مقیاس به ما اجازه می دهد. میانگین و انحراف معیار پاسخ های مرتبط با متغیر های مختلف را محاسبه کنیم.به عبارت دیگر این مقیاس  نه تنها قادر است افراد را با توجه به خصوصیت مشخصی گروه بندی کند و رتبه ها را درون گروه های مشخص سازد ، بلکه قادر است مقدار این تفاوت  را اندازه گیری و تفاوت بین اشخاص را مشخص سازد.

  مثال

  اگرمثلا حسابداران فکر کنند که (1) برای آن ها مهمتر آن است که شغلی را داشته باشند که مهارت های متعددی را طلب می کند تا اینکه کاری را از ابتدا تا انتها انجام دهند و (2) برای آن ها مهمتر آن است که به مردم خدمت کنند تا به طور مستقل و تنها شغل خود را انجام دهند ، آن گاه مقیاس فاصله ای قادر است به مانشان دهد آیا ترجیح اولی قوی تر است یا دومی ؟ برای انجام این عمل باید مقیاس از حالت ترتیبی به حالت فاصله ای تغییر داده شود به طوری که پنج نقطه برروی مقیاسی که مقدار اهمیت هریک از پنج ویژگی شغلی  را نشان می دهد پدید آید.

   فرصت های زیر که در شغل وجود دارد برای من اهمیت دارند.

  الف: تماس با دیگران

  1- کاملا مخالفم 2- مخالفم 3- نظری ندارم 4- موافقم 5- کاملا موافقم

ب: به کارگیری مهارتهای مختلف

1- کاملا مخالفم 2- مخالفم 3- نظری ندارم 4- موافقم 5- کاملا موافقم

  ج : اتمام یک وظیفه از ابتدا تا انتها

1- کاملا مخالفم 2- مخالفم 3- نظری ندارم 4- موافقم 5- کاملا موافقم

مقیاس نسبی        Ratio scale

 خصوصیات ممتاز مقیاس نسبی داشتن نقطه ای دقیق برای شروع است که آن را صفر مطلق می نامیم و از این رو ، نارسایی نقطه دلخواه برای شروع در مقیاس ترتیبی را جبران می کند. صفر مطلق مقیاسی معنا دار در  یک مقیاس اندازه گیری است. این مقیاس قوی ترین مقیاس اندازه گیری بین چهار مقیاس موجود است.

         مثال

قبل از پیوستن به این سازمان در چند سازمان کارکرده اید؟

 لطفا تعداد فرزندان خود را مشخص کنید.

.....زیر سه سال

......بین سه سال تا 6 سال

........بالای 6 سال و زیر 12 سال

......12 سال یا بالاتر از 12 سال