اندیس ها و شاخص های پژوهش علمی

شاخص علمی، تعریف، اهمیت و ضرورت
کیفیت علمی، در ذات خود قابل بیان توسط هیچ اندیسی نیست. هر اندیسی سعی در کمی سازی این کیفیت دارد و تنها می تواند از پنجره محدودی به این موضوع کیفی بنگرد. اما به هر حال ما در دنیای پیچیده و متنوع امروزی ناگزیر به مراجعه به این بیانات کمی از این هویت کیفی هستیم. اندیس های علمی-پژوهشی نشان می دهند (تلاش می کنند تا نشان دهند) که یک اثر پژوهشی (یا یک پژوهشگر) تا چه میزان موفق بوده است. این که این بیان تا چه حدی درست باشد، بسته به کیفیت اندیس و موضوع جامعه علمی مورد بررسی دارد.
 
تعداد انتشارات علمی
اولین سوالی که چند سال پیش در برخورد با یک پژوهشگر می شد، پرسیدن در مورد تعداد مقالات علمی بود. به هر حال وقتی در جامعه مورد بررسی با تعداد انگشت شماری پژوهشگر مواجهیم که تعداد بسیار محدودی کار پژوهشی منتشر کرده اند، صرف داشتن یک مقاله و در مرحله بعد تعداد این داشته ها مهم می شود. یادم نمی رود که سال 84 با کلی بدرقه و ... با دوستان از تبریز برای ارائه یک مقاله کنفرانس دانشجویی راهی کرمان شدیم. شما فقط روی نقشه تبریز و کرمان را پیدا کنید و به مسیر طی شده توجه کنید. :) نزدیک 15 نفر هم کلاسی از تبریز با اتوبوس به تهران رفتیم و تا عصر معطل خیابان های تهران بودیم تا زمان قطار برسد و بعد ما بعد از 30 ساعت از مبدأ (تبریز) به مقصد (تهران) برسیم برای چه؟ برای ارائه یک مقاله دانشجویی به خیل عظیم مشتاقانی از از جای جای این سرزمین پهناور به هر روشی خود را به کرمان رسانده اند تا ببینید ما چگونه با کنترل کننده PWM برای یک موتور، دنیای علم را تکان داده ایم.
 
مقاله آی اس آی (ISI)
کمی که گذشت، هم در بعد خرد (از دید پژوهشگر) و هم در بعد کلان (از دید سیاست علمی کلان کشور)، نیاز می شود که صرف تعداد انتشار مطرح نباشد و در سلسله هرم مازلو پژوهش، نیاز به کیفیت احساس می شود. برای همین ارائه مقاله در مجلات آی اس آی (ISI) مد نظر قرار می گیرد. بنابراین دانشجویانی که مرحله قبل نیاز پژوهشی (تعداد انتشار) را ارضا می کنند، وارد این اندیس دهی می شوند و فکر و ذکرشان ارائه مقاله با اندیس آی اس آی می شود. کم کم ضریب تاثیر (Impact Factor) مجله نیز مهم می شود. این ضریب نشان می دهد که این مجله تا چه میزانی مورد استناد مجلات دیگر می باشد. کارهای موفق تر علمی، در مجلات با ضریب تاثیر بالاتر، منتشر می شوند و بقیه و نیز آنهایی که تازه مرحله قبل را رد کرده اند، با مجلات با ضرایب تاثیر پایین، کار خود را جلو می برند.
 
ارزش علمی مجله محور، ارزش علمی مقاله محور
کمی می گذرد و تعداد زیادی پژوشگر تلاشگر، مقالات بسیاری را در مجلات مختلف آی اس آی چاپ می کنند. دیگر صرف تعداد مقالات آی اس آی و حتی اشاره به ضریب تاثیر مجله، توانایی تفکیک کیفیت چندانی ندارد. در این مرحله به جای ارزش علمی مجله محور، ارزش علمی مقاله محور مطرح می شود. یعنی اینکه مستقل از محل انتشار، خودِ کار چقدر مهم و قابل استناد علمی است و مورد توجه افراد دیگر در جامعه علمی قرار گرفته است.