مستند کردن نوشته ها در علوم انسانی

(روش تهیه‌ی فهرست منابع  و مآخذ در پی‌نوشت‌ها)

MLA, Modern Language Association

اطلاع‌رسانی در دنیایی که هر آن رو به پیشرفت و تکامل اطلاعاتی دارد، کار بسیار حساس و ظریفی است. تهیه و تدوین اطلاعات علمی- پژوهشی در زمینه‌‌های گوناگون و ارائه‌ی آن به مخاطبان خاص یا عام دارای قواعد مشخصی است که رعایت‌کردن آن‌‌ها، عمل تفهیم و تفاهم و درک و دریافت را ساده‌تر می‌کند.

متون علمی- پژوهشی اساسن یا از روش «استنادی» بهره می‌برند یا از روش «استدلالی» (و اغلب از تلفیق هر دو روش).
روش استدلالی (reasoning method) مبتنی بر استدلال و استنتاج منطقی است و قضاوت نهایی درباره‌ی درستی یا نادرستی مطالب و نتایج، عمومن به عهده‌ی مخاطب گذاشته می‌شود.
روش استنادی (citation method) – که مورد بحث‌ این مقاله است– آن است که محقق متن خود را به اطلاعات یک یا چند متن، شخص، گروه و غیره یا نقل‌قول از آن‌‌ها مستند کند. نقل‌قول یا استشهاد از نوشته‌‌های دیگران، اغلب به چند دلیل اساسی صورت می‌گیرد: تأیید مطالب و نتایج دیگران؛ ردکردن مطالب یا انتقاد از آنان؛ تصحیح و تکمیل مطالب؛... 

 
امانت‌داری علمی ‌ایجاب می‌کند به هنگام استفاده از مطالب دیگران به هر شکل (مستقیم، غیرمستقیم، گزارش‌گونه،...) و با هر هدف که انجام شده باشد، به منبع آن ارجاع داده شود. ارجاع‌دادن به منابع معتبر و دست‌اول علمی، درعین‌حال، اعتبار و وجهه‌ی علمی- تحقیقی هر پژوهش را افزایش می‌دهد و منابع دیگری را درباره‌ی موضوع مورد نظر به خواننده معرفی می‌کند.
در ‌ایران، سال‌‌هاست که ارجاع‌دادن به منابع در پانویس (پاورقی) یا پی‌نویس (پایان هر فصل یا پایان کل فصول) انجام می‌گیرد و پی‌رو قوانین خاصی است؛ قوانینی که پس از سال‌‌ها استفاده، هنوز هم یکدست و هماهنگ نشد‌ه‌اند. در کتاب‌‌های گوناگون آیین نگارش با شیوه‌‌های مختلف ارجاع مواجه می‌شویم. به عنوان نمونه چند مورد ذکر می‌شود:
- روش دکتر یاحقی و دکتر ناصح در کتاب «راهنمای نگارش و ویرایش» (صص٩٢ تا ٩٨):
نام مؤلف (نام کوچک و سپس نام خانوادگی)، عنوان کتاب، نام مصحح یا مترجم (نام کوچک و سپس نام خانوادگی)، مشخصات چاپ کتاب (تعداد مجلدات، نوبت چاپ، نام سلسله انتشارات داخل گیومه، نام ناشر، محل چاپ، تاریخ چاپ)، شماره‌ی جلد (اگر کتاب چند جلدی باشد)، شماره‌ی صفحه‌ی مورد نظر.

- روش دکتر غلام‌ حسین‌زاده در کتاب «راهنمای ویرایش» (صص ٨۷ تا ٩١):
نام مؤلف (نام خانوادگی و سپس نام کوچک)؛ نام اثر‌‌؛ شماره‌ی جلد و صفحه.

- روش آقای سمیعی (گیلانی) در کتاب «نگارش و ویرایش» (صص ٢۴٠ تا ٢۴٣):
(نام مؤلف، شماره‌ی صفحه)

- روش آقای فنایی و خانم سلامی ‌در کتاب «رهنمود‌هایی برای ویرایش و نشر کتاب» (صص ٨۵ تا ٨۷):
نام مؤلف (نام کوچک و سپس نام خانوادگی). «عنوان اصلی (عنوان فرعی)». (محل چاپ: نام ناشر، سال چاپ). شماره‌ی صفحه.

می‌توان ده‌‌ها کتاب آیین نگارش دیگر را نیز ورق زد و ده‌‌ها شیوه‌ی جدید ارجاع را به ‌این فهرست افزود. در مورد ارجاع به مقالات، نشریات و سایر منابع نیز وضع بر همین منوال است و نمی‌توان به روش واحدی دست یافت. گذشته از عدم‌وجود یک روش هماهنگ و پذیرفته‌شده– که همه‌ی مؤلفان از آن پی‌روی کنند– ارجاع در پی‌نویس و پانویس، دو مشکل اساسی دیگر نیز دارد: اول ‌این‌که مراجعه‌ی پی‌درپی خواننده از متن به پایین صفحه یا پایان فصل، موجب آشفتگی تمرکز و حواس می‌گردد. دوم ‌این‌که اکنون دیگر سال‌‌هاست که در جهان از ارجاع در پی‌نویس یا پانویس استفاده نمی‌شود و لذا محققان ‌ایرانی نمی‌توانند– و نباید– در مقالاتی که برای کنگره‌‌ها و کنفرانس‌‌های بین‌المللی ارسال می‌کنند، از ‌این شیوه‌ی ارجاع استفاده نمایند.
با عنایت به ‌این عوامل، یافتن شیو‌های ساده، یکدست و جهانی برای ارجاع به منابع و مآخذ، ضروری به نظر می‌رسد. برای ‌این منظور روش ارجاعی که در کتاب Documenting Sources.MLA معرفی و در اغلب کشور‌ها پذیرفته شده است، روش مناسبی است.
در ‌این مقاله، در نظر است شیوه‌ی ارجاع به منابع گوناگون بر اساس کتاب MLA , Modern Language Association)) معرفی گردد. برخی مدخل‌‌ها که در اصل متن از هم جدا و مستقل بود‌ه‌اند، در هم ادغام شد‌ه‌اند و برخی دیگر از مدخل‌‌ها که در فرهنگ ‌ایرانی یا وضعیت چاپ و نشر فعلی فارسی نمونه‌‌های نادری دارند، در‌این مقاله نیامد‌ه‌اند. هدف نگارنده، ترجمه جزء‌به‌جزء متن اصلی MLA نبوده، بلکه هدف عمده، معرفی ‌این شیوه‌ی بین‌المللی ارجاعات بوده است؛ لذا برای مزید فایده، مثال‎‌های اصل کتاب به مثال‌‌های فارسی تبدیل شد‌ه‌اند.

کلیات:
الف) مواردی که ارجاع به منبع ضروری است:
١. نقل قول مستقیم (کلمه‌به‌کلمه) از نوشته‌‌ها یا سخن‌رانی‌‌های دیگران و یا از منابع الکترونیکی.
٢. نقل آزاد یا خلاصه‌برداری از نوشته‌‌های دیگران (اعم‌ از‌ این‎که چاپ شده یا به شیوه‌‌های دیگر مثلن پست الکترونیکی منتشر شده باشد.)
٣. اندیشه‌‌ها، عقاید، شروح یا تعابیر شخصی دیگران که ارائه شده و بسط یافته باشد.
۴. داده‌‌ها و اطلاعاتی که شخص دیگری گردآوری یا معرفی کرده باشد.
۵. اطلاعات و داده‌‌هایی که پذیرش عام ندارد یا محل نزاع و چون‌و‌چراست.
٦. تصاویر، نمودار‌ها، نقشه‌‌ها، نگاره‌‌ها، عکس‌‌ها، نوار‌ها، نرم‌افزار‌های مادر، نمایش‌‌ها، مصاحبه‌‌ها و منابعی از‌این دست.

ب) مواردی که ارجاع لازم نیست:
١. اندیشه‌‌ها، عقاید و تعابیری که از آنِ خودِ مؤلف است.
٢. اطلاعات، داده‌‌ها و اندیشه‌‌هایی که در حکم «دانش عمومی» هستند، در اذ‌هان عمومی‌ وجود دارند یا اغلبِ مخاطبان عامی، آن را می‌دانند. مثلن: «در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست.» (که نیازی نیست حتمن ذکر شود: مصرعی است از غزل ۷٢ دیوان حافظ بر اساس تصحیح غنی- قزوینی با مطلع بحری است بحر عشق که...)

پ) به‌کارگیری نشانه‌‌ها:
١. در ارجاع به شیوه MLA نشانه‌گذاری و استفاده از علائم اختصاری به حداقل می‌رسد؛ یعنی از به‌کارگیری حروف و علامت‌‌های قابل‌حذف پرهیز می‌شود. به‌طورمثال، میان نام مؤلف و شماره‌ی صفحه از ویرگول، نقطه یا هیچ علامت دیگری استفاده نمی‌شود یا برای مشخص‌کردن شماره‌ی صفحه، از علامت «ص» یا «صص» (و در انگلیسی P. یا PP.) پرهیز می‌شود.
٢. در نقل قول‌های اصلی از علامت نقل قول دوبل «» و در نقل قول‌های فرعی (داخل نقل قول اصلی) از علامت نقل قول ساده ’‘ استفاده می‌شود.

مثال (١): «او {تودورف} در مقاله‌ای تحت عنوان ”تعریف شعر‌شناسی“ می‌نویسد: ’هدف شعر‌شناسی، خود اثر ادبی نیست. شعر‌شناسی در پی ویژگی‌های گفتمانی بخصوص یعنی گفتمان ادبی است.‘» (سجودی ۷٨)

ت) انواع استشهاد و ارجاع:
اصولن استشهاد از منابع به سه شیوه صورت می‌گیرد:
١. استشهاد کلی (general reference): مقصود استشهاد از کل اندیشه یا مطلب عرضه‌شده در یک کتاب یا مقاله است. در استشهاد کلی از یک یا چند صفحه‌ی مشخص استفاده نمی‌شود؛ بلکه اندیشه‎ی کلی متن بازگو می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در چنین مواردی به کل اثر و بدون ذکر شماره‌ی صفحه ارجاع داده می‌شود.
٢. استشهاد خاص (spesific reference): مقصود استشهاد از مطلب ذکرشده در یک یا چند صفحه‌ی معین است. در چنین مواردی ذکر شماره‌ی صفحه نیز ضروری است.
٣. استشهاد اطلاع‌رسان (informational reference): گاه مطالب یک کتاب یا مقاله به‌نوعی در ارتباط با پژوهش است، اما به تشخیص مؤلف، نقل قول آن مطالب در خلال متن، موجب آشفتگی و گسستگی می‌شود و یا فقط برای برخی از خوانندگان مفید است. اگر درجه‌ی فایده و اعتبار چنین مطالبی آن‌قدر زیاد باشد که نتوان از آن چشم‌پوشی کرد، باید در محل موردنظر (که مطالب مربوط به آن است) بالای خط کرسی شمار‌ه‎ای گذاشت و در پایان متن– پیش از فهرست منابع– در صفحه‌ای با عنوان «یادداشت‌ها» آن شماره‌ را تکرار کرد و مطالب موردنظر را نقل نمود. بدیهی است تعداد چنین یادداشت‌ها و استشهاداتی در هر متن، خیلی زیاد نخواهد بود.

ث) شیوه‌ی ارجاع بر اساس MLA:
در ‌این روش به جای هر گونه پانویس یا پی‌نویس، ارجاعات در درون متن (اغلب داخل پرانتز و به مختصرترین شکل ممکن) قرار می‌گیرند و در پایان متن، فهرست کاملی از کلیه‌ی منابع و اطلاعات کتاب‎‌شناسی آنان ارائه می‌شود. جزییات ‌این‎ گونه ارجاع در پی با مثال‌هایی شرح داده می‌شود.
- ارجاعات معترضه (داخل پرانتز- داخل متن):
در‌ این شیوه نام مؤلف و شماره‌ی صفحه مطلبی که نقل شده است، پس از اتمام نقل قول یا در مواضع مکث و درنگ طبیعی جمله‌‌ها در داخل پرانتز ذکر می‌گردد. بدیهی است اطلاعات کامل کتاب‌شناسی ‌این منبع در پایان کتاب یا مقاله ارائه شده است. عمومن ارجاعات معترضه در نقل قول‌ها، توضیح و تفسیر‌ها یا خلاصه‌برداری‌‌ها استفاده می‌شود.

مثال (٢): «اندک‌اندک، کلیت معشوق در شعر‌های غنایی– که یکی از خصوصیات شعر کلاسیک ما بود– خیلی کم‌تر می‌شود.» (شفیعی کدکنی٦٢)
چنان‌که دیده می‌شود هم نام مؤلف و هم شماره‌ی صفحه بدون هیچ فاصله یا علامت جداکنند‌ه‌ای داخل پرانتز قرار گرفته‌اند. (برای مواردی که از دو یا چند کتاب از یک مؤلف در پژوهش استفاده شده است، نگ. مدخل ج، ش٦)
گاهی اوقات، نام مؤلف در خلال متن ذکر می‌شود. در چنین مواردی به تکرار نام مؤلف در پرانتز نیازی نیست.

مثال (٣): به گفته‌ی شفیعی کدکنی «اندک اندک، کلیت معشوق در شعر‌های غنایی... خیلی کم‌تر می‌شود.» (٦٢)
در ‌این موارد، فقط شماره‌ی صفحه داخل پرانتز قرار می‌گیرد؛ زیرا نام نویسنده قبلن در متن یاد شده است.

ج) جزییات ارجاعات معترضه (ارجاعات داخل پرانتز- داخل متن):
ارجاع درون‌متنی (معترضه) به شیوه‌ی MLA نسبت به تعداد نویسندگان، تعداد مجلدات اثر و تعداد منابعی که به آن‌‌ها ارجاع داده می‌شود، اندکی متفاوت است:

١. اثر با یک مؤلف:
در ارجاع به کتابی که فقط یک نویسنده دارد، نام خانوادگی مؤلف و شماره‌ی صفحه مورد نظر داخل پرانتز یادداشت می‌شود. (در صورتی ‌که نام مؤلف در خلال متن آمده باشد، درون پرانتز فقط شماره‌ی صفحه نوشته می‌شود و در صورتی ‌که استشهاد از نوع استشهاد عمومی ‌باشد، نام مؤلف داخل پرانتز یا در خلال متن کافی است و به شماره‌ی صفحه نیازی نیست.) (مثال‌های٢و٣)

٢. اثر با دو یا سه مؤلف:
اگر کتاب دو مؤلف دارد، میان نام خانوادگی مؤلفان «و» گذاشته می‌شود و اگر سه مؤلف دارد، میان نام خانوادگی مؤلف اول و دوم «ویرگول» و میان نام خانوادگی مؤلف دوم و سوم «و» گذاشته می‌شود. میان نام آخرین مؤلف و شماره‌ی صفحه، ویرگول یا هیچ نشانه‌ی دیگری لازم نیست.

مثال (۴): «عمل خواننده در ارتباط و در رویارویی با متن، در چارچوب اقتداری شکل می‌گیرد که هویت و‌ ایدئولوژی وی آن را رقم می‌زند.» (مهاجر و نبوی ١۴۵)
در چنین مواردی هم ممکن است نام مؤلفان در خلال متن بیاید و در‌ این صورت در ارجاع معترضه فقط شماره‌ی صفحه ذکر می‌شود.

مثال (۵): همچنان‌که مهاجر و نبوی گفته‌اند: «عمل خواننده در ارتباط و در رویارویی...» (١۴۵)

٣. اثر با بیش از سه مؤلف:
در ارجاع به اثری که بیش از سه مؤلف دارد، نام خانوادگی نخستین مؤلف نوشته می‌شود و به جای نام سایرین از عبارتِ «و همکاران» (در انگلیسی: et al.) استفاده می‌شود. میان‌ این عبارت و شماره‌ی صفحه به ویرگول نیازی نیست.

مثال (٦): «در نوشته‌‌های تحقیقی و علمی ‌و استدلالی، اساس کار بر پایه‌ی منطق و بر‌هان استوار است نه تخیل و عاطفه. رهنمون‌ این نوع نوشته، عقل و فکر است نه ذوق و احساس.» (احمدی گیوی و همکاران ۷٣)
در‌ این مورد نیز ممکن است نام مؤلفان در خلال متن بیاید.

مثال (۷): چنان‌که احمدی گیوی و همکاران یادآور شد‌ه‎اند «در نوشته‌‌های تحقیقی...» (۷٣)
نکته: اگر در فهرست منابع که در پایان متن قرار می‌گیرد، به جای عبارتِ «و همکاران» نام تمامی ‌مؤلفان نوشته شده باشد، در ارجاع درون متنی نیز باید نام تمامی‌ آنان ذکر شود.

مثال (٨): «در نوشته‌‌های تحقیقی و علمی‌ و...» (احمدی گیوی، حاکمی، شکری و طباطبایی اردکانی۷٣)

۴. اثر با گروه مؤلفان:
اگر یک سازمان یا مؤسسه به عنوان تهیه‌کننده یا مؤلف اثر معرفی شده است، در ارجاع نیز باید نام آن سازمان به عنوان مؤلف ذکر شود. اگر نام سازمان یا مؤسسه‌ی مؤلف، طولانی است، می‌توان از مختصر آن استفاده کرد. در چنین مواردی برای جلوگیری از طولانی‌شدن پرانتز ارجاع– که اغلب موجب آشفتگی متن می‌شود– به‌تر است نام آن سازمان در خلال متن ذکر گردد.

مثال (٩): «خط فارسی نباید تابع خطوط دیگر باشد و لزومن و همواره از خط عربی تبعیت کند. البته در نقل آیات و عبارت‌های قرآن کریم، رسم‌الخط قرآنی رعایت خواهد شد.» (فرهنگستان زبان و ادب فارسی٩)
چنان‌که گفته شد، می‌توان از نام مختصر نیز استفاده کرد (فرهنگستان زبان٩) و یا در خلال متن.

مثال (١٠): بر طبق مصوبه فرهنگستان زبان «خط فارسی نباید تابع خطوط دیگر...» (٩)

۵. اثری که نام مؤلفش ذکر نشده:
وقتی یک اثر فاقد نام نویسنده است، در ارجاع، از عنوان کتاب (و اگر طولانی است از کوتاه‌شده‌ی آن) استفاده می‌شود. عنوان اختصاری کتاب باید دقیقن با همان کلمه‌ای آغاز شود که در فهرست منابع پایان متن، تنظیم الفبایی شده است.

مثال (١١): «ویراستار موظف است در تغییراتی که در متن اعمال می‌کند، نظر مؤلف را جلب نماید.» (وظایف ویراستار فنی و ارتباط با مؤلف ٢۵) [این مثال فرضی است و چنین کتابی وجود ندارد.]
چنان‌که گفته شد می‌توان نام کتاب را مختصر کرد (وظایف ویراستار). بدیهی است در فهرست منابع پایان متن، چنین کتابی در ردیف حرف «واو» قابل‌جست‌وجو است.

٦. بیش از یک اثر از یک مؤلف:
اگر در فهرست منابع، بیش از یک اثر از یک مؤلف وجود دارد، در ارجاعات درون‌متنی برای تمیزدادن آثار از هم، علاوه بر نام خانوادگی مؤلف، باید عنوان اثر را (و اگر طولانی است مختصر آن را) نیز ذکر کرد. میان نام مؤلف و عنوان کتاب– کامل یا مختصر– ویرگول گذاشته می‌شود، اما میان نام اثر و شماره‌ی صفحه به هیچ نشانه‌ای نیاز نیست.

مثال (١٢): «ردیف یکی از ویژگی‌های شعر پارسی است که در ادب هیچ زبانی، تا آن‌جا که آگاهی داریم به وسعت شعر پارسی نیست.» (شفیعی کدکنی، صور خیال در شعر فارسی٢٢١)
و یا کوتاه‌شده‌ی آن: (شفیعی کدکنی، صور خیال٢٢١) و ‌این در صورتی است که کتاب یا کتاب‌‌های دیگر آن مؤلف (مثلن موسیقی شعر، ادوار شعر فارسی و...) نیز در فهرست منابع درج شده باشند.

۷. نویسندگانی با نام خانوادگی مشابه:
وقتی نویسنده دو یا بیش از دو منبع با یکدیگر تشابه نام خانوادگی داشته باشند، برای مشخص‌شدن هویت خاص هر مؤلف، حرف اول نام کوچک آنان– و اگر لازم باشد، نام کوچک آنان را به‌طورکامل– ذکر می‌کنیم.

مثال (١٣): «افلاتون، بیش‌تر، شعر و ادب را از دیدگاه اخلاق می‌بیند و انتقادات او درباره‌ی شعر، سرشار از طنز و هجو است.» (م. ذوالفقاری١٨)
و ‌این در صورتی است که در فهرست منابع، به‌جز محسن ذوالفقاری، از (مثلن) حسن ذوالفقاری نیز کتابی درج شده باشد.

٨. آثاری که در منبعی دیگر از آن‌‌ها نقل قول شده است:
وقتی در پژوهش، از کتابی استفاده می‌شود که از منابع و آثار دیگر نقل قول و استشهاد کرده است، به هنگام استفاده از چنین مطالبی حتمن باید به منبع واسطه نیز اشاره شود. برای ‌این منظور از عبارتِ «نقل شده در...» (در انگلیسی qtd. In) استفاده می‌شود. در ‌این حالت در فهرست منابع نام کتاب واسطه ذکر می‌شود؛ زیرا کتاب اصلی به‌واقع جزء منابع محقق نبوده است.

٩. آثار چندجلدی:
اگر اثری که از آن استشهاد می‌شود، چندجلدی است، در ارجاع درون‌متنی پس از نام مؤلف، شماره‌ی جلد نوشته می‌شود. پس از آن علامت دونقطه گذاشته شده، در پی آن شماره‌ی صفحه ذکر می‌گردد. مثلن: (صفا١٢٠:٣) که یعنی صفحه‌ی ١٢٠ از جلد سوم کتاب دکتر صفا. اگر استشهاد از نوع عمومی ‌باشد (یعنی شماره‌ی صفحه نداشته باشد) پس از نام مؤلف ویرگول گذاشته شده، با علامت «ج» (در انگلیسی Vol.) شماره‌ی جلد مشخص می‌شود: (صفا،ج٣).

١٠. آثار ادبی:
آثار ادبی عمومن با چاپ‌ها و ویرایش‌های متفاوت در دستند. برای ‌این‌که خواننده به‌راحتی بتواند به مأخذ مورد نظر دست یابد، باید جزئی‌ترین اطلاعات نیز ارائه شوند. برای ‌این منظور پس از شماره‌ی صفحه، نقطه‌بند (؛) گذاشته شده و سپس شماره‌ی بخش نوشته می‌شود. (در انگلیسی از علامت pt. استفاده می‌شود.) بعد از آن ویرگول گذاشته، شماره‌ی فصل درج می‌گردد. (در انگلیسی ch.) مثلن: (٣٨٦؛ بخش٣، فصل٢) شماره‌ی پاراگراف و شماره‌ی بیت نیز در همین قاعده می‌گنجد. در مورد نمایش‌‌نامه، شماره‌ی پرده، صحنه و احیانن شماره‌ی سطر هم نوشته می‌شود.

١١. ارجاع به دو یا بیش از دو منبع:
وقتی در یک ارجاع معترضه به بیش از یک منبع ارجاع داده می‌شود، منابع باید با نقطه‌بند (؛) از یکدیگر مجزا شوند.

مثال (١۴): یکی از موارد کاربرد نقطه، پس از حروفی است که به صورت نشانه اختصاری به کار رفته‌اند. (یاحقی٦٣؛ غلام‌حسین‌زاده۴٣)

چ) فهرست منابع:
١. کلیات:
فهرست منابع، دقیقن پس از آخرین صفحه‌ی تحقیق قرار می‌گیرد و جزییات اطلاعات کتاب‌شناسی آثار مورد استفاده محقق را به خواننده معرفی می‌کند. گاهی برخی از محققان به جای فهرست منابع، فهرست «مراجع» یا «کتاب‌‌نامه» (work consulted) تهیه می‌کنند. مقصود از آن فهرست کلیه‌ی کتاب‌‌هایی است که به نوعی در ارتباط با موضوع پژوهش است و محقق آن‌‌ها را شناسایی کرده است، ولو‌این‌که مستقیمن از همه‌ی آن‌‌ها استفاده یا استشهاد نکرده باشد. (شاید بتوان ‌این فهرست را «فهرست آثار دیده‌شده» نیز نامید.) ‌این فهرست نشان می‌دهد که پژوهش از وسعت نظر برخوردار است و مبتنی بر پژوهش‌های پیشین می‌باشد.
فهرست منابع و مراجع بر اساس نام خانوادگی مؤلفان تنظیم الفبایی می‌شود. آثاری که نام خانوادگی مؤلف آن‌‌ها مشابه است، بر اساس تقدم و تأخر نخستین حرف نام کوچک مؤلف تنظیم می‌شوند. آثاری که فاقد نام مؤلف هستند نیز بر اساس نخستین حرف از عنوان، الفبایی می‌شوند.
نکته: در تنظیم الفبایی آثار در زبان انگلیسی حروفِ a، an، the و در زبان عربی «ال» نادیده گرفته شده، کلمه بر اساس حرف بعدی تنظیم می‌شود. مثلن کتابِ A Glossary of... در ردیف حرف G و کتاب «المتنبی» در ردیف حرف «م» قرار می‌گیرد.

٢. شیوه‌ی ثبت کتاب‌‌ها و آثاری که کتاب تلقی می‌شوند:
قاعده کلی:
نویسنده (نویسندگان). عنوان کتاب. محل چاپ: نام ناشر، سال چاپ.
(پس از نویسنده، نقطه و فاصله؛ پس از عنوان کتاب، نقطه و فاصله؛ پس از محل چاپ، دو نقطه و فاصله؛ پیش از نام ناشر، حدود یک سانتیمتر تو رفتگی، ویرگول و فاصله؛ پس از سال چاپ، نقطه گذاشته می‌شود.)

الف) مؤلف (مؤلفان):
ابتدا نام خانوادگی و سپس نام کوچک نوشته می‌شود. (نام کوچک مؤلف به‌طورکامل ذکر می‌شود، مگر‌این‌که خود مؤلف در کتاب از نام مخفف استفاده کرده باشد؛ مثلن در صفحه‌ی عنوان کتاب به جای سیروس شمیسا نوشته شده باشد: س. شمیسا.) عناوین و القاب، مانند: دکتر، مهندس،‌ ایت‌الله، حجةالإسلام و... در هنگام تنظیم کتاب‌‌نامه حذف می‌شوند.
اگر کتاب دارای دو یا سه مؤلف است، نام مؤلف دوم و سوم به ترتیب نام کوچک و نام خانوادگی (با همان تقدم و تأخری که در صفحه‌ی عنوان کتاب آمده است) ذکر شده، با ویرگول از هم جدا می‌شوند.

ب) عنوان کتاب:
عنوان کتاب اعم از عنوان اصلی و احیانن عنوان فرعی است. اگر کتاب دارای عنوان فرعی باشد، پس از عنوان اصلی علامت دونقطه (:) گذاشته شده، عنوان فرعی پس از آن ذکر می‌گردد. (به‌جز وقتی که عنوان اصلی با علامت پرسش، علامت عاطفی یا نیم‌خط پایان یافته باشد، که در ‌این صورت دونقطه گذاشته نمی‌شود.) زیرِ عنوان اصلی خط کشیده می‌شود (در انگلیسی کلمات اصلی عنوان با حروف بزرگ نوشته می‌شود.) در انتهای عنوان و پس از اتمام خط نقطه گذاشته می‌شود، مگر ‌این‌که خود عنوان با یکی دیگر از علائمِ نشانه‌گذاری پایان گرفته باشد.) باید توجه داشت که خطِ زیر عنوان، پیش از نشانه‌ی پایانی به اتمام می‌رسد و تا زیر نشانه پیش نمی‌آید.

پ) اطلاعات نشر:
پس از عنوان کتاب، اطلاعات نشر قید می‌گردد. ابتدا محل نشر (یعنی شهری که کتاب در آن‌جا چاپ شده)، سپس علامت دونقطه و بعد یک فاصله گذاشته می‌شود. (اگر محل چاپ کشور دیگری است و ممکن است برای خواننده ناآشنا باشد، پس از نام شهر، نام کشور نیز ذکر می‌گردد.) اگر بیش از یک محل چاپ در کتاب معرفی شده، اغلب فقط اولی برگزیده و نوشته می‌شود و پس از آن علامت نقطه به کار می‌رود. برای معرفی ناشر، فقط ضروری‌ترین اطلاعات و به مختصرترین شکل، ارائه می‌شود. (مثلن نوشتن «مؤسسه انتشاراتی...» ضرورتی ندارد.) در مورد ناشران دانشـگاهی، نوشتن نام دانشگاه نیز لازم است. (در انگلیسی از علامت اخــتصاری U مخفـف University و P مخفـف Peress استفاده می‌شود (مثلن: U of chicago P.). اگر برخی از اطلاعات نشر، نامشخص است از علامت‌های اختصاری به ‌این شرح استفاده می‌شود: [بی‌چا]: بدون محل چاپ، [بی‌نا]: بدون نام ناشر، [بی‌تا]: بدون تاریخ چاپ.
(در انگلیسی از n.p.(no place) یا (no publisher) و n.d.(no date) استفاده می‌شود.)

روش تهیه فهرست منابع:
١- کتاب‌‌ها:
١. کتاب با یک نویسنده:

مثال (١۵): سجودی، فرزان. نشانه‌‌شناسی کاربردی. تهران: قصه،١٣٨٢.
٢. کتاب با دو یا سه نویسنده: نام مؤلفان دوم وسوم به همان ترتیبی که در صفحه‌ی عنوان کتاب آمده، نوشته می‌شود. برای جداکردن ‌نام‌ها از ویرگول استفاده می‌شود و در پایان آن‌‌ها نقطه گذاشته می‌شود. میان نام دوم و سوم «و» به کار می‌رود.

مثال (١٦): مهاجر، مهران و محمد نبوی. به سوی زبان‌شناسی شعر. تهران: مرکز، ١٣۷٦.
٣. کتاب با چهار مؤلف یا بیش‎تر: نام مؤلف اول نوشته شده، به جای سایر ‌نام‌ها از عبارت «و همکاران» (در انگلیسی et al.) استفاده می‌شود.

مثال (١۷): احمدی گیوی، حسن، و همکاران. زبان و نگارش فارسی. تهران: سمت، ١٣٦٩.
اگر به جای عبارت «و همکاران» کلیه‌ی ‌نام‌ها ذکر شده باشد، در ارجاعات درون متن نیز باید همه‌ی ‌نام‌ها ذکر شود.
۴. کتاب با گروه مؤلفان: اگر یک مؤسسه یا ارگان تألیف کتاب را به عهده داشته باشد، نام آن مؤسسه به جای نام مؤلف قرار می‌گیرد و تنظیم الفبایی هم بر اساس حرف نخست همان مؤسسه صورت می‌پذیرد. اگر آن مؤسسه علاوه بر تألیف، کار نشر را نیز به عهده داشته باشد، نام آن مؤسسه بار دیگر در مقام ناشر تکرار خواهد شد. در‌ این موارد می‌توان از نام کوتاه‌شده نیز استفاده کرد.

مثال (١٨): فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دستور خط فارسی. تهران: فرهنگستان زبان، ١٣٨٢.
۵. کتاب بدون نام مؤلف: چنین کتابی بر اساس اولین کلمه‌ی اصلی عنوان کتاب تنظیم الفبایی می‌شود.

مثال (١٩): راهنمای نویسندگان. آکسفورد: بالکوِل، ١٩٨۵.
٦. بیش از یک کتاب از یک مؤلف: اگر نام چند کتاب از یک مؤلف در فهرست منابع جای می‌گیرد، ترتیب توالی آنان بر اساس نخستین کلمه‎ی اصلی عنوان آن‌‌هاست. در چنین مواردی در اولین اثر، نام مؤلف به‌طور‌کامل نوشته می‌شود و در آثار بعدی به جای آن سه نیم‌خط (hyphen) گذاشته می‌شود. پس از نیم‌خط‌ها یک نقطه و یک فاصله گذاشته می‌شود و سپس عنوان کتاب و سایر اطلاعات طبق قاعده نوشته می‌شود.

مثال (٢٠): شفیعی کدکنی، محمدرضا. ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن، ١٣٨٠.
ـ ـ ـ. صور خیال در شعر فارسی: تحقیق انتقادی در تطور ‌ایماژ‌های شعر فارسی. تهران: آگاه، ١٣۷۵.
نکته: باید توجه داشت ‌این قاعده فقط وقتی به کار می‌رود که نام مؤلفِ کتاب‌‌ها دقیقن یکی باشد. مثلن اگر نویسنده‌ای کتاب اول را به‌تنهایی نوشته اما در کتاب دوم او یکی از چند مؤلف است، دیگر نمی‌توان از این قاعده استفاده کرد و باید نام تمام مؤلفان را به‌طور‌کامل نوشت.
۷.کتاب با گردآورنده یا ویراستار: اگر کتابِ موردنظر مجموعه‌ای از مطالب گردآوری‌شده است (و به جای مؤلف، گردآورنده یا ویراستار دارد) مدخل با نام گردآورنده یا ویراستار آغاز می‌شود؛ با ‌این تفاوت که بعد از نام، سِمَت او مشخص می‌گردد.

مثال (٢١): بهشتی شیرازی، سیداحمد، گردآورنده. رباعی‌‌نامه: گزیده‌ی رباعیات از رودکی سمرقندی تا امروز. تهران: روزنه،١٣۷٢.
اگر گردآورندگان یا ویراستاران، بیش از یک نفر باشند، از قاعده‌‌های شماره‌ی ٢و ٣ همین بخش استفاده می‌شود.
٨. کتاب با مؤلف، مترجم و ویراستار:

مثال (٢٢): اسکلتن، رابین. حکایت شعر. ترجمه‌ی مهرانگیز اوحدی. ویرایش اصغر دادبه. تهران: میترا، ١٣۷۵.
٩. کتاب با ویرایش مجدد: پس از عنوان کتاب، علامت نقطه گذاشته می‌شود و پس از آن شماره‌ی ویرایش نوشته می‌شود.

مثال (٢٣): یاحقی، محمدجعفر و محمدمهدی ناصح. راهنمای نگارش و ویرایش. ویرایش دوم. مشهد: آستان قدس رضوی، ١٣۷۷.
١٠. یک یا چند جلد از یک کتاب چندجلدی: پس از عنوان کتاب یا بعد از نام مترجم یا ویراستار تعداد کل مجلدات نوشته می‌شود. (در ارجاع درون‌متنی فقط شماره‌ی آن جلدی که از آن استشهاد شده است، ذکر می‌شود.) اگر تمام استشهادات در طول متن فقط از چند جلد به‌خصوص است و نه از کل مجموعه، می‌توان در فهرست منابع فقط آن شماره‌‌ها را ذکر کرد.

مثال (٢۴): صفا، ذبیح‎الله. تاریخ ادبیات در‌ایران. ج٣. تهران: فردوس،١٣۷٢. ۵ جلد در ٨ مجلد.
١١. مجموعه (سری) کتاب‌‌ها: پس از عنوان، نام مجموعه و شماره‌ی اختصاصی آن اثر ذکر می‌شود.

مثال (٢۵): تهامی‌نژاد، محمد. سینمای ‌ایران. مجموعه‌ی از ‌ایران چه
می‌دانم. ١٢. تهران: دفتر پژوه‌های فرهنگی، ١٣٨٠.
١٢. جُنگ‌ها، گلچین‌‌ها و مجموعه مقالات: نام گردآورنده یا ویراستار به جای نام مؤلف نوشته می‌شود و پس از ویرگول، سِمَت او مشخص می‌گردد.

مثال (٢٦): رادفر، ابولقاسم، گردآورنده. خلاصه‌ی مقاله‌‌های نخستین گردهمایی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. تهران: مرکز بین‌المللی تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و ‌ایران‌‌شناسی، ١٣٨٠.
اگر در پژوهش، فقط از بخشی از جُنگ، گلچین یا مجموعه‌مقالات استفاده شده باشد، عنوان بخش مورد استفاده در گیومه قرار می‌گیرد. در انتهای مدخل، شماره‌ی صفحه یا صفحات مربوط به ‌این بخش ذکر می‌گردد.

مثال (٢۷): تجلیل، جلیل. «صورتگری فردوسی.» مجموعه‌مقالاتِ کنگره‌ی فردوسی: نمیرم از ‌این پس که من زنده‌ام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ١٣۷۴. ٣١٣ تا ٣٢٣.
١٣. کتابی که در عنوان آن، عنوان کتاب دیگری درج شده است: هنگامی‌ که عنوان یک کتاب، حاوی عنوان کتاب دیگری است، زیر عنوان کتاب دوم، خط کشیده نمی‌شود، مگر ‌این‎که ‌این عنوان دوم داخل گیومه قرار گرفته باشد و درواقع بخشی از عنوان اصلی محسوب گردد.

مثال (٢٨): شمیسا، سیروس. داستان یک روح: تأملی در بوف کور. تهران: فردوس، ١٣۷٢.

رسالات:
١۴. جزوه: جزوه عمومن در حکم کتاب تلقی می‌شود. اگر نام مؤلف، ناشر یا تاریخ چاپ نامشخص است، از همان مقدار اطلاعات موجود برای معرفی استفاده می‌شود. مثلن مدخل با عنوان جزوه آغاز می‌شود و بر اساس اولین کلمه‌ی اصلی آن هم الفبایی می‌شود.

مثال (٢٩): ایران‌زاده، نعمت‌الله. درآمدی بر کلام اسلامی. تهران: دانشکده‌ی ادبیات علامه طباطبایی، ١٣٨١.
١۵. رساله‌‌ها و پایان ‌نامه‌‌های منتشرشده: رساله‌‌های منتشرشده نیز در حکم کتابند و همچون کتاب، زیر عنوان آن‌‌ها خط کشیده می‌شود. با ‌این تفاوت که باید هویت آن (رساله) مشخص شود. (در انگلیسی از علامت اختصاری Diss. مخفف Dissertation استفاده می‌شود.)

مثال (٣٠): عبداللهیان، حمید. شخصیت و شخصیت‌پردازی در داستان معاصر. رساله. تهران: نشر آن، ١٣٨١.
١٦. رساله‌ها و پایان‌‌نامه‌‌های منتشرنشده: در چنین مواردی زیر عنوان خط کشیده نمی‌شود؛ بلکه عنوان داخل گیومه قرار می‌گیرد و هویت آن نیز (رساله یا پایان‌‌نامه) مشخص می‌گردد. (در انگلیسی علامت اختصاری Diss. به کار می‌رود.) بعد از آن باید نام دانشگاه و تاریخ دفاع از آن رساله درج گردد.

مثال (٣١): شریف‌نسب، هومن. «‌ایجاد نرم‌افزار سیستم خبره برای انتخاب ادوات خاک‌ورزی». رساله. دانشگاه تهران، ١٣٨٢.
١۷. چکیده‌ی کنفرانس‌ها و کنگره‌‌ها (٢): کنفرانس‌ها بر اساس عنوان آن‌‌ها تنظیم الفبایی می‌شوند (مگر ‌این‌که نام ویراستار مجموعه ذکر شده باشد.) پس از عنوان، باید هویت متن (چکیده‌ی مقالات ارائه‌شده در کنفرانس) معین گردد. (در انگلیسی از علامت اختصاری proc. استفاده می‌شود. سپس جزییات کنفرانس شامل نام و تاریخ برگزاری درج می‌شود.

مثال (٣٢): خلاصه‌ی مقالات دومین کنفرانس زبان‌شناسی نظری و کاربردی.
١٨ تا ٢٠ فروردین ١٣۷١، دانشگاه علامه طباطبایی.

مقالات:
قاعده‌ی کلی:
نویسنده (نویسندگان). «عنوان مقاله.» عنوان مجموعه.
شماره‌ی جلد (سال انتشار): شماره‌ی صفحه.
(بعد از نویسنده، نقطه و بعد از نقطه فاصله؛ بعد از عنوان مقاله نقطه، و بعد از بستن گیومه فاصله؛ بعد از عنوان مجموعه، فاصله؛ قبل از شماره‌ی جلد، حدود یک سانتیمتر تورفتگی؛ بعد از سال انتشار، فاصله و دونقطه و فاصله؛ بعد از شماره‌ی صفحه، فاصله و نقطه گذاشته می‌شود.)
مثال (٣٣): صراف، غلام‎رضا. «نفس‌کشیدن با د‌هان پلنگ.» کتاب ماه ادبیات و فلسفه. ش٦٣(١٣٨١): ١٠٨-١١١.
الف) مؤلف (مؤلفان):
ابتدا نام خانوادگی و سپس نام کوچک مؤلف نوشته می‌شود. اگر مقاله یا قطعه‌ی برگزیده بیش از یک مؤلف دارد، مؤلفان بعدی به ترتیب نام و نام خانوادگی نوشته می‌شوند. ‌نام‌ها با ویرگول و دو نام آخر با «و» از هم جدا می‌شوند.
ب) عنوان مقاله:
عنوان کامل مقاله داخل گیومه نقل شده، در پایان آن نقطه گذاشته می‌شود. (مگر‌ این‌که عنوان با علامت سؤال یا نشانه‌ی عاطفی پایان یافته باشد.)
پ) عنوان روز‌نامه، مجله، نشریات ادواری و ...:
زیر عنوان خط کشیده می‌شود و پس از اتمام خط، نقطه گذاشته می‌شود. (در انگلیسی اگر ‌این عناوین با A، An یا The آغاز شده باشند، زیر ‌این حروف خط کشیده نمی‌شود.)
ت) اطلاعات نشر:
ابتدا شماره‌ی جلد یا شماره‌ی انتشار داخل پرانتز قرار می‌گیرد. در پی آن شماره‌ی صفحات کل مقاله یا شماره‌ی صفحات بخش مورد نظر درج می‌شود. (در انگلیسی گاهی شماره‌ی نشریات با ارقام رومی ‌مشخص می‌شود. در چنین مواردی باید به جای آن‌‌ها از اعداد معمولی استفاده کرد.) شماره‌ی صفحه پس از علامت دونقطه قرار می‌گیرد.
١٨. نشریاتی با شماره‌ی صفحه مسلسل: گاهی برخی از نشریات ادواری (عمومن فصل‌‌نامه‌ها) شماره‌‌های متوالی خود را در هر سال، پی‌درپی شماره‌ی صفحه می‌زنند. (مثلن اگر شماره‌ی ١ نشریه در صفحه‌ی ٢٠٠ به پایان رسد، شماره‌ی ٢ از صفحه ٢٠١ آغاز می‌شود.) در ارجاع به مقالات چنین نشریاتی، شماره‌ی صفحات مورد نظر دقیقن به همان شکلی که در متن درج شده است، نوشته می‌شود. بدیهی است در چنین مواردی ممکن است نشریه‌ی مورد استفاده‌ی محقق مثلن ٢٠٠ صفحه بیش‎تر نداشته باشد، اما از صفحه‎ی ۴٦۵ آن مطلبی نقل گردیده باشد. (این نوع صفحه‌گذاری در نشریات ‌ایران نادر است.)
١٩. مقاله از هفته‌‌نامه‌‌ها و دوهفته‌‌نامه‌‌ها: اساسن مجلات عامه‌پسند، با نشریات دانشگاهی و تخصصی متفاوتند. در ‌این مجله‌‌ها به جای جلد و شماره‌ی انتشار، تاریخ آن‌‌ها ذکر می‌شود. (روز، ماه و سال) شماره‌ی صفحات مقاله مورد نظر، بعد از علامت دونقطه و در پی آن قرار می‌گیرد. اگر مطالب مورد نظر پی‎درپی و متوالی نیستند، می‌توان شماره‌ی اولین صفحه را نوشت و در پی آن علامت به‌اضافه (+) گذاشت. ‌این علامت نشان می‌دهد که متن مورد استشهاد از‌ این صفحه به بعد قرار دارد.

مثال (٣۴): شرف‎شاهی، کامران. «گونه‎ای نو در ادبیات پایداری.» کتاب هفته. ٢۵بهمن ١٩:١٣٨٢.
(این مثال به‌عمد از «کتاب هفته» برگزیده شد تا مشخص گردد که هفته‎‌نامه‌‌ها یا دوهفته‌‌نامه‌‌ها لزومن نشریات عامه‌پسند نیستند و ممکن است تخصصی یا اطلاع‌رسان نیز باشند.)
٢٠. مقاله از ماه‎‌نامه‌‌ها یا دوما‌هانه‌‌ها: ثبت چنین نشریاتی همچون هفته‌‌نامه‌‌هاست. با‌ این تفاوت که در ثبت تاریخ، روز ذکر نمی‌شود.

مثال (٣۵): پرویزی، رسول. «قصه‌ی عینکم.» ماه‎‌نامه‌ی گل‌آقا. آبان ١٣۷۵: ١٠-١٣.
٢١. مقاله از ماه‌‌نامه‌‌ها یا دوما‌هانه‌‌ها بدون نام مؤلف: وقتی مقالات فاقد نام مؤلف هستند، مدخل با عنوان مقاله آغاز می‌شود. (هنگام الفبایی‌کردن چنین مدخل‌هایی در انگلیسی حروف A، An وThe و در عربی «ال» در نظر گرفته نمی‌شوند.)

مثال (٣٦): «گروگان‌گیری در روسیه.» خانواده‌ی سبز. نوروز١٣:١٣٨٢.
٢٢. مقاله از روز‌نامه‌‌ها و خبر‌نامه‌‌های روزانه: مقالات روز‌نامه‌‌ها نیز همچون مقالات هفته‌‌نامه‌ها ثبت می‌شوند. (در انگلیسی حروف A، An و The از آغاز نام روز‌نامه‌‌ها حذف می‌شود.) در مورد روز‌نامه‌‌های محلی، باید نام شهر پس از عنوان داخل قلاب ذکر گردد. (مگر ‌این‌که نام شهر، جزیی از عنوان روز‌نامه باشد.)

مثال (٣۷): بیات، علی. «آنفلوانزای مرغی در خراسان وجود ندارد.» روز‌نامه‌ی خراسان ٦اسفند ٢:١٣٨٢.
مثال (٣٨): «دندان‌پزشک خانواده.» خبر‌نامه‌ی بلوط سبز [ویژه‌ی اکباتان، آپادانا، بیمه و صادقیه]. ش٣٨: ١١.
٢٣. سرمقاله: اگر سرمقاله دارای نام مؤلف است، مدخل با نام مؤلف آغاز می‌شود و درغیر‌این‌صورت، عنوان سرمقاله در ابتدا قرار می‌گیرد. پس از عنوان باید حتمن هویت آن (سرمقاله) مشخص گردد.

مثال (٣٩): مهدی‌زاده، محمدرضا. «به‎ترین الگو.» سرمقاله. روز‌های زندگی.١شهریور١٣۷٨: ۴.
٢۴. مصاحبه‌ی چاپ‌شده: باید دانست کسی که با او مصاحبه شده در حکم مؤلف است و نه مصاحبه‌گر. برای مصاحبه‌‌های بدون عنوان، از عنوان کلی «مصاحبه» استفاده می‌شود. در‌ این‌صورت به جای عنوان، کلمه‌ی «مصاحبه» نوشته می‌شود (بدون گیومه و بدون ‌این‌که زیر آن خط کشیده شود.) اگر مصاحبه عنوان داشته باشد، پس از نام شخص، عنوان داخل گیومه قرار می‌گیرد.

مثال (۴٠): آتشی، منوچهر. «شاعر سرودخوان فردیت خویش است.» مصاحبه‌گر سایر محمدی. کتاب ماه ادبیات و فلسفه. ٦٣(١٣٨١):۴-١٣.
اگر مصاحبه چاپ نشده (و مثلن از رادیو یا تلویزیون پخش شده است) تاریخ پخش آن، نام بر‌نامه یا هر اطلاع دیگری که هویت قطعی آن را برای مخاطب مشخص کند، ضروری است. نوع مصاحبه نیز (تلفنی، حضوری، کتبی،...) باید مشخص شود.
٢۵. نقد و نظر:

دخل با نام منتقد (یا صاحب‌نظر) آغاز می‌شود. پس از نام منتقد باید هویت مطلب (نقد و نظر) مشخص گردد. (در انگلیسی از علامت اختصاری Rev. مخفف Review استفاده می‌شود.) پس از عنوان، مؤلف اثر اصلی– که ‌این نقد بر آن است– معرفی می‌شود. در مورد نقدی که بر یک نمایش‌‌نامه نوشته شده است، باید پس از عنوان، اطلاعاتی درباره‌ی عوامل تولید نمایش (مانند کارگردان، نام تئاتر و...) نیز ارائه شود.

مثال (۴١): شهسواری، محمدحسن. نقد. تزریق فردیت در میان هیاهو: نقد بر باد در یک خیابان مستقیم. نوشته‌ی کیارنگ علایی. کتاب ماه ادبیات و فلسفه. ٦۵و ٦٦(١٣٨١-١٣٨٢):١٣۴و ١٣۵.
٢٦. مقاله از دائره‌المعارف یا کتاب مرجع: ابتدا نام مؤلف و سپس عنوان نوشته می‌شود. بسیاری از کتاب‌‌های مرجع در هر مدخل از نام مختصر نویسنده استفاده می‌کنند و در ابتدا یا انتهای کتاب فهرستی از نام کامل مؤلفان مدخل‌ها ارائه می‌نمایند. در ‌این‌صورت نوشتن نام کامل نویسنده ضروری است.

مثال (۴٢): میر‌هادی، توران. «ادبیات کودکان و نوجوانان.» فرهنگ‌‌نامه‌ی کودکان و نوجوانان. تهران: شورای کتاب کودک، ١٣۷٦.ج٢.
اگر نام نویسنده مدخل ذکر نشده باشد، مدخل با عنوان مقاله آغاز می‌شود. برای کتاب‌‌های مرجع ِ عام و لغت‌‌نامه‌‌ها، عمومن نیازی به ذکر نام ناشر نیست. اگر مدخل‌ها تنظیم الفبایی دارند (که اغلب چنین است) حتا نوشتن شماره‌ی جلد هم ضروری نیست.

مثال (۴٣): «ادبیات عامه‎پسند.» دانش‌‌نامه ادب فارسی. به‌سرپرستی حسن انوشه. تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی و انتشاراتی دانش‌نامه، ١٣۷۵.
٢۷. مقدمه، پیش‌گفتار، درآمد (معرفی) و...: پس از ذکر نام نویسنده‌ی مقدمه باید هویت مطلب (مقدمه، پیش‎گفتار، درآمد یا...) مشخص گردد. سپس عنوان اثر نوشته می‌شود. پس از آن نام مؤلف اثر نوشته می‌شود و در پی آن اطلاعات نشر و شماره‌ی صفحه یا صفحات مورد نظر درج می‌گردد.

مثال (۴۴):  صادقی، قطب‌الدین. مقدمه. مقدمه‌ای بر شناخت ساختار نمایش. نوشته مالکولم کلسل. ترجمه‌ی حسن پارسایی. تهران: فرهنگ کاوش،١٣٨٠. ١٢٦-١٣٠
٢٨. چکیده‌ی رساله و پایان‌نامه: برای چنین مدخلی ابتدا نام نویسنده ذکر شده، سپس عنوان رساله داخل گیومه قرار می‌گیرد. بعد از آن باید هویت متن (رساله) مشخص گردد. (در انگلیسی از علامت اختصاری Diss. استفاده می‌شود.) بعد از آن نام مؤسسه یا دانشگاه و تاریخ دریافت مدرک درج می‌گردد. در انتها اطلاعات نشر مربوط به آن مجلد چکیده‌ی رسالات نوشته می‌شود.

مثال (۴۵): چناری، عبدالامیر. «متناقض‌نمایی در غزل‌های مولوی.» پایان‌‌نامه‌ی کار‌شناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس،١٣۷۴. چکیده‌ی پایان ‌نامه‌‌های ‌ایران. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی‌ ایران، دوره۴، ش٢، تابستان١٣۷۵. کد ٠۴٩٠۴.
٢٩. نشریات دولتی و سازمانی: در چنین مواردی به جای نام مؤلف، نام سازمان یا مؤسسه‌ی تهیه‌کننده نوشته می‌شود و سایر اطلاعات ضروری که در پیداکردن اصل منبع به مخاطب کمک کند، در پی آن ارائه می‌گردد. اگر مطلب، گزارش یک کنگره یا کنفرانس است، باید هویت آن (کنگره یا کنفرانس) مشخص گردد. (در انگلیسی از علامت اختصاری Cong. استفاده می‌شود.) به‎تر است شماره‌ی بحث و شماره‌ی نشست یا جلسه نیز تعیین شود. سپس عنوان و مشخصات مجموعه‌ای که‌این گزارش‌ها در آن درج شده است ارائه گردد.

مثال (۴٦): دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده‌ی ادبیات فارسی و زبان‌‌های خارجی. مجموعه‌مقاله‌‌های پنجمین کنفرانس زبان‌شناسی.٢١-٢٣ اسفند ١٣۷٩. تهران: آرویج،١٣٨١.
مثال (۴۷): دانشگاه تهران، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی. مجله‌ی تخصصی گروه زبان و ادبیات فارسی. دوره ٢، ش ٢، تابستان ١٣٨٠.
٣٠. نقشه یا نمودار: عنوان مطلب و هویت آن (نقشه یا نمودار) مشخص شده، اطلاعات نشر در پی آن درج می‌شود. مثال (۴٨): خاورمیانه. نقشه. تهران: گنجینه، ١٣۷٦.
٣١. تصویر، نقاشی، کاریکاتور، ...: نام عکاس، نقاش یا کاریکاتوریست و سپس عنوان اثر نوشته می‌شود. سپس هویت اثر (عکس، نقاشی،...) مشخص شده، اطلاعات نشر ارائه می‌گردد.

مثال (۴٩): نوری نجفی، محسن. مجموعه‌کاریکاتور ندای سبز. کاریکاتور شماره‌ی ١۷. تهران: سازمان پارک‌ها و فضای سبز،١٣۷٠.
٣٢. آگهی و تبلیغ: مدخل با موضوع آگهی آغاز می‌شود. (مثلن فراورده، مؤسسه، سازمان،...) سپس هویت آن (آگهی) و پس از آن اطلاعات نشر عرضه می‌گردد.

مثال (۵٠): کتاب عصر امام خمینی(ره): گزید‌ه‌ای از به‌ترین عکس‌های عکاسان خارجی و داخلی. مؤسسه‌ی انتشارات سوره وابسته به حوزه‌ی هنری. تبلیغ و آگهی فروش. فصل‌نامه‌ی شعر. ش٢٣، تابستان١٣۷۷.
٣٣. ارزیابی و پرسش‌نامه: احتمالن باید مدخل را با نام پرسشگر یا ارزیاب آغاز نمود. سپس عنوان پرسش‌نامه، محل و تاریخ انجام‌گرفتن آن ذکر می‌گردد. MLA در ‌این مورد قاعده‌ی قطعی ارائه نکرده است.

مثال (۵١): سهرابی، منیره. میزان آشنایی معلمان مقاطع مختلف آموزش و پرورش تهران با روش‌های آموزش رایانه‌ای. پرسش‌نامه. دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد علوم و تحقیقات، تهران، زمستان ١٣٨٢.
٣۴. ‌نامه: نویسنده‌ی ‌نامه در حکم مؤلف است. تاریخ ‌نامه یا شماره‌ی ‌نامه در مجموعه‌ای که به چاپ رسیده است، به یافتن آن کمک می‌کند. نام ویراستار نیز مهم است، زیرا مجموعه‌‌نامه‌‌ها اغلب فقط یک بار ویرایش می‌شوند.

مثال (۵٢): یوشیج، نیما. ‌نامه ١٨ از حرف‌های همسایه. ویرایش سیروس طاهباز. تهران: دنیا، ١٣۵١. ۴١و۴٢.
اگر ‌نامه منتشر نشده است، باید کتاب‌خانه یا محلی که ‌این مجموعه‌‌نامه‌‌ها را بایگانی کرده است با مشخصات دقیق معرفی گردد. اگر ‌نامه شماره‌ی مشخصه دارد، قبل از نام کتاب‌خانه باید آن شماره‌ی را نیز ذکر نمود.

مثال (۵٣): شهریار، محمدحسین. ‌نامه‌‌های شهریار به فریدون مشیری. ١٣٢٩. کتاب‌خانه‌ی شخصی خانواده‌ی مشیری.
٣۵. کار‌های صحنه‌ای (نمایش، کنسرت، اپرا،...): در مورد کار‌هایی که بر روی صحنه به اجرا درمی‌آیند، مدخل با عنوان کار (نام نمایش یا کنسرت یا...) آغاز می‌شود و در پی آن نام نویسنده و کارگردان، نام تئاتر یا تالاری که کار در آن اجرا شده، نام شهر و تاریخ اجرا درج می‌گردد. نام بازیگران یا سایر افراد دخیل، فقط در صورتی ذکر می‌شود که به مقصود نویسنده کمک کند.

مثال (۵۴): یوسف و زلیخا. نویسنده و کارگردان پری صابری. تهران، تالار وحدت. آبان و آذر١٣٨١.
٣٦. سخن‌رانی: مدخل با نام سخن‌ران آغاز می‌شود. عنوان سخن‌رانی، جزییاتی درباره محفلی که‌ این سخن‌رانی ارائه شده، گروهی که آن را حمایت کرده و زمان و مکان ارائه‌ی سخن‌رانی نیز باید قید گردد.

مثال (۵۵): پاینده، حسین. «بررسی درآمدی تاریخی بر نظریه‌ی ادبی از افلاتون تا بارت اثر ریچارد ‌هارلند.» هفتاد و هشتمین نشست کتاب ماه ادبیات و فلسفه. خانه‌ی کتاب. ٣٠ دی‌ماه ١٣٨٢.

٢. منابع الکترونیکی و رسانه‌‌های ارتباط جمعی:
٣۷. نشانی ‌اینترنتی: URL باید به‌طور‌کامل و داخل ‹ › قرار گیرد. اگر ‌این نشانی بیش از یک سطر است و ادامه‌ی آن در سطر بعد قرار می‌گیرد، در پایان هر سطر یک اسلش (/) گذاشته می‌شود. باید از گذاشتن نیم‌خط در پایان سطر‌ها پرهیز نمود، زیرا موجب تغییر نشانی می‌شود. اگر منبع‌ اینترنتی دارای شماره‌ی صفحه نیز می‌باشد، باید به شماره‌ی صفحات مورد نظر نیز اشاره نمود.

مثال (۵٦): پیام دکتر خالقی مطلق به انجمن دوست‌داران شاه‌نامه، Shahnameh Socity
٣٨. فیلم و نوار ویدئویی: مدخل‌ها بر اساس عنوان، الفبایی می‌شوند. نوشتن نام کارگردان اغلب ضروری است. اما نام بازیگران، تهیه‌کننده، نویسنده، موسیقی‌ساز و سایر عوامل تولید، فقط وقتی ضروری است که برای تعیین هویت فیلم یا برای بحث مورد نظرِ نویسنده، مفید باشد. نام مؤسسه‌ی پخش یا تهیه‎کننده‌ی فیلم، تاریخ و سایر اطلاعات لازم و مربوط نیز باید ذکر شود.

مثال (۵۷): از کرخه تا راین. نویسنده و کارگردان ابراهیم حاتمی‌کیا. تولید و پخش سینافیلم، ١٣۷٢.
٣٩. بر‌نامه‌‌های رادیویی و تلویزیونی: مدخل بر اساس عنوان بر‌نامه الفبایی می‌شود. ابتدا نام بر‌نامه، سپس نام نویسنده و کارگردان ذکر می‌شود. نام بازیگران و سایر عوامل دخیل در تولید فقط اگر مناسب و مربوط با بحث مورد نظرند، ذکر می‌گردند.

مثال (۵٨): با کاروان شعر و موسیقی، نویسنده و کارگردان سیدیوسف مناجاتی. کارشناس و مجری سهیل محمودی. شبکه‌ی دوم سیما، پنجشنبه ٢٩خرداد ١٣٨٢.
۴٠. لوح فشرده (CD)، نوار و ...: مدخل با عنوان نوار یا لوح فشرده آغاز می‌شود؛ مگر ‌این‎که نام تهیه‌کننده، گوینده، آهنگ‌ساز، مدیر یا... مشخص باشد و نویسنده بر نام آن‌‌ها تأکید داشته باشد؛ در ‌این‌صورت مدخل با نام کسی که نویسنده بر نام او تأکید دارد، آغاز می‌شود. زیرِ عنوان نوار یا لوح فشرده خط کشیده می‌شود و عنوان داخل گیومه قرار می‌گیرد به‌جز وقتی که عنوان، یکی از نت‌‌های موسیقی، شکل یا شماره‌ی باشد. پس از عنوان، اطلاعات عوامل دخیل در ضبط و توزیع نوار یا لوح فشرده ارائه می‌گردد.

مثال (۵٩): بیات، بابک. «بن بست.». آوای باربد. موسیقی بی‌کلام. استودیو پاپ،١٣٨٠.
مثال (٦٠): « درج ٢.». کتاب‎خانه‌ی الکترونیک شعر فارسی. مهر ارقام رایانه. لوح فشرده.
۴١. آثار هنری (نقاشی، حجم‌سازی، کاشی‌کاری، نگارگری احجام،...): در ‌این موارد نام هنرمند، نام اثر و محل اثر ارائه می‌گردد. ازآن‌جاکه ممکن است موزه‌‌ها و گالری‌‌های هم‎نام زیادی وجود داشته باشد، نام شهر نیز ذکر می‌گردد.

مثال (٦١): فرشچیان، محمود. امید (خواهد آمد). نقاشی. گالری فرشچیان. تهران.
۴٢. اطلاعات online: کتاب‌‌ها و مقاله‌‌های online، کتاب‌‌ها و مقاله‌‌هایی هستند که به‌طور‌رایگان و برای استفاده‌ی عموم بر روی خطوط و شبکه‌‌های ‌اینترنتی قرار داده می‌شوند. برای فهرست‎کردن چنین کتاب‌‌هایی، باید نام مؤلف، عنوان کتاب، نام ویراستار، گردآورنده یا مترجم (اگر مفید و قابل‌استفاده باشد) ذکر گردد. اطلاعات مربوط به چاپ، نشر الکترونیکی، تاریخ و نشانی ‌اینترنتی نیز باید قید شود. زیر عنوان کتاب و زیر عنوان مجموعه، خط کشیده می‌شود. در مورد مقاله‌‌های online، عنوان مقاله داخل گیومه قرار می‌گیرد و فقط زیر عنوان مجموعه‌ای که ‌این مقاله در آن درج شده است، خط کشیده می‌شود.

مثال (٦٢): سجودی، فرزان. «یاکوبسن یک فرمالیست تمام عیار است.» ‌ایلنا.١٠/٨/٢٠٠٣.‹ www.iranspiegel.de›
۴٣. پست الکترونیکی و online posting: در ‌این مورد نام مؤلف، عنوان و تاریخ ذکر می‌شود. در مورد online posting اگر ممکن باشد، باید اطلاعات دیگری نیز به خواننده داده شود تا بتواند مستقیمن به آن دست یابد. (مثلن نشانی وب‌سایت یا محل ذخیره‌ی آن را.)

از: مقاله دات نت